ارائۀ مدل مفهومي از خوانايي با تكيه بر تصور ذهني

بيان مسئله : مفهوم خوانايي كه بعد از كار اساسي «لينچ» به دايرۀ مفاهيم كيفي محيط‌هاي مصنوع اضافه شد، همواره تداعي‌كنندۀ عناصر پنج‌گانه‌اي است كه او از سيماي كالبدي شهر معرفي كرد. اين نوع نگاه كالبدمحور موجب تمركز تحقيقات بعدي بر تصويري شده است كه از محيط در ذهن ناظر شكل مي‌گيرد. حال آنكه تصوري كه ناظر از مؤلفه‌هاي كالبدي در ذهن خود مي‌سازدكمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. هدف: پژوهش حاضر با طرح اين سؤال كه تصور ذهني ناظر از محيط كالبدي شامل چه مؤلفه‌هايي است، در پي شناخت بهتر مفهوم خوانايي و ارائۀ مدلي مفهومي از ارتباط مؤلفه‌هاست. روش تحقيق: روش پيشبرد اين پژوهش، تحليل محتواي كيفي است كه ابتدا ضمن مطالعۀ اسناد و آراي صاحب‌نظران، به بررسي وجوه مختلف تأثيرگذار بر ايجاد تصور ذهني پرداخته و سپس با استدلال منطقي، ارتباط مؤلفه‌ها را در قالب مدلي مفهومي جهت مطالعۀ جامع‌تر خوانايي ارائه كرده است. نتيجه‌گيري: نتايج نشان مي‌دهد، تصوري كه از محيط در ذهن ناظر ايجاد مي‌شود علاوه بر مؤلفه‌هاي مكاني، شامل مؤلفه‌هاي انساني و زماني است كه مي‌توان آن را به تصوير ذهني مكاني شامل زيرمؤلفه‌هاي هويت و ساختار، تصوير ذهني زماني شامل تجربه فردي، جمعي و رويدادهاي اجتماعي، تصوير ذهني عاطفي شامل حس تعلق به مكان و اجتماع و همچنين ارزيابي‌هاي كالبدي، تاريخي و احساسي دسته‌بندي كرد. بر اين اساس مفهوم خوانايي نه يك ويژگي فيزيكي محيط كالبدي، كه مفهومي ذهني ادراكي و چندبعدي است و سنجش آن تنها براساس شاخصه‌هاي فيزيكي يك محيط كالبدي به‌نوعي اتكاي صرف به لايه‌هاي مكاني تصور ذهني بوده و براي ارزيابي جامع‌تر از ميزان خوانايي ادراك‌شده بايد ساير لايه‌هاي زماني و عاطفي نيز در تصور ذهني مورد توجه قرار گيرد.