رويكردهاي خاورشناسان به مسئلۀ انسجام قرآن: سير تحوّل تاريخي؛ ويژگي ها؛ زمينه ها

مطالعۀ قرآن به‌عنوان يك متن مقدس، خصوصاً به‌دليل اشتراكات موضوعي با محتواي كتاب‌هاي مقدس پيشين، همواره مورد توجه خاورشناسان بوده است. از آن‌جا كه نحوۀ چينش آيات قرآن و تركيب محتوايي آن‌ها برخلاف الگوي عهدين است، بارزترين خصيصۀ سبكي قرآن كه در مواجهه ابتدائي غيرمتعارف مي‌نمايد، ناپيوستگي و فقدان انسجام ظاهري است. در اين جستار، روند تاريخي رويكردهاي غربيان به انسجام قرآن، ويژگي‌هاي رويكردها و عوامل و زمينه‌هاي پيدايش و تحول آن‌ها واكاوي شده است. سير تطوّر تاريخي روندي سه‌ مرحله‌اي را نشان مي‌دهد: نفي كلّي انسجام قرآن؛ اذعان به انسجام سوره‌هاي مكي و ترديد در وجود پيوستگي در سور مدني؛ تأكيد بر لزوم بررسي سوره‌هاي مدني با فرض وجود انسجام در آن‌ها. هم‌چنين ويژگي‌هاي اين رويكردها دستخوش تغييراتي شده است، از جمله: تغيير رويكرد جدلي به رويكرد علمي؛ تحول از فهم انسجام قرآن در فرآيند تكوين تاريخي به فهم انسجام متن در نسخۀ نهائي؛ تغيير تصور تركيب تصادفي به انگارۀ وحدت ادبي سوره‌. عوامل پيدايش و دگرگوني رويكردها متعدد است كه مي‌توان به مأنوس بودن ذهن غربي به نظم كتاب مقدس و نظم موضوعي، مراجعه به متن عربي به جاي ترجمۀ قرآن، مطالعۀ قرآن به مثابۀ كلامي شفاهي و تفاوت ديدگاه‌ها درباره نحوۀ تدوين قرآن اشاره كرد.