كاربرد نظريه ها/ الگو هاي آموزش بهداشت و ارتقاي سلامت در تحقيقات سواد سلامت: يك مرور نظامند

زمينه و هدف: سواد سلامت يكى از بزرگترين و مهم ترين تعيين كننده هاى امر سلامتي در جهان مي باشد. پژوهش حاضر با هدف بررسي مطالعات انجام شده مبتني بر الگو ها/ نظريه هاي آموزش بهداشت و ارتقاي سلامت در تحقيقات سواد سلامت، به شيوه نظامند انجام شده است. مواد و روش ها: به منظور دستيابي به مستندات فارسي و انگليسي مرتبط بانكهاي اطلاعاتي داخلي(SID,Iranmedex, Magiran, IranDoc )، خارجي (ProQuest, Scopus , Web of Science ,Medlib, PubMed) و همچنين موتور جستجو گر Google Scholar بدون محدوديت زماني بر اساس بيانيه PRISMA جستجو انجام شد. براي جلوگيري از سوگرايي در مطالعه، جستجو، انتخاب مطالعات، ارزيابي كيفي و استخراج داده ها توسط دو نفر از پژوهشگران به صورت مستقل از هم انجام گرفت. هرگونه اختلاف نظر بين دو پژوهشگر توسط نفر سوم مورد بررسي قرار گرفت و در نهايت 14 مقاله داراي معيار ورود به مطالعه مورد بررسي قرار گرفتند. يافته ها: در اين پژوهش، سه مطالعه انجام شده از نوع نيمه تجربي قبل و بعد  بودند. نتايج نشان داد بعد از مداخله آموزشي ميانگين نمره سواد سلامت بر اساس الگو ها/ نظريه  در گروه آزمون به طور معني داري نسبت به گروه كنترل افزايش معني داري پيدا كرده است.  11 مطالعه ديگر به صورت مقطعي قدرت پيشگويي كنندگي سواد سلامت را در الگو ها/ نظريه  مورد بررسي قرار داده بودند كه نتايج نشان داد سواد سلامت باعث افزايش قدرت پيشگويي كنندگي سازه هاي الگو ها/ نظريه در پيشگويي انجام رفتار خواهد شد. مطالعات در گروه هدف هاي مختلفي از قبيل بيماران، دانش آموزان، پرستاران، داوطلبان سلامت و افراد جامعه انجام شده بود و طيف متفاوتي از افراد را در نظر گرفته بودند. يكي از پر كاربرد ترين الگو ها/ نظريه   در مطالعات مورد بررسي مربوط به نظريه خود كارآمدي بود. نتيجه گيري: نتايج نشان داد استفاده از الگو ها/ نظريه هاي  مختلف به همراه سواد سلامت مي تواند تاثير مثبتي در انجام رفتار هاي سلامت داشته باشند و بسته به هدف مطالعه الگو ها/ نظريه هاي متفاوتي مورد استفاده قرار گيرد. بر اساس نتايج بدست آمده نظريه خود كارآمدي و سازه خود كارآمدي (يكي از سازه هاي ساير مدل ها/ الگو ها) در بيشتر مطالعات به عنوان مهم ترين و قوي ترين متغير معرفي شده بودند و نقش مهمي را در اتخاذ رفتار سلامت توسط افراد ايفا مي كردند. بنابراين لازم است تا در مطالعات مداخلاتي پيش رو، اين سازه/نظريه بيشتر مورد توجه قرار گيرد و از استراتژي مناسب و كار آمدي براي افزايش ميزان خود كار آمدي افراد استفاده شود.