گناه مضاعف حافظ ، نگاهي نو به شگردهاي طنزپردازي در ديوان حافظ

طنز به عنوان يكي از صنايع بلاغي و از ابزارهاي نقّادي، از وجيه‌ترين وجه‌هاي شعري حافظ محسوب مي‌شود. حافظ علاوه بر بهره‌گيري از طنزهاي ساده و همه‌فهم، گاهي از ترفندهاي پيچيده و عميق ديگري نيز براي طنازي‌هاي نقادانه رندانه بهره‌ مي‌گيرد. در اين شيوه كه قابل انطباق با «آيروني سقراطي» است، حافظ همانند «آيرون» خود را خوار مي‌دارد و هرچه ننگ و عار و گناه و ... است به خود مي‌چسباند تا از اين طريق چهرۀ حقيقي «آلازون‌»هاي عصر(رياكاران، مدعيان ديانت و...) عصر خود را آشكار سازد. نكتۀ اساسي در اين ميان آن است كه همان طوري كه يك كاريكاتوريست چيره‌دست، براي بهتر نماياندن «قامت ناساز» افراد، از اغراق استفاده مي‌كند، مثلاً اگر كوچكترين انحراني در چشم و يا دهان و... طرف مقابل باشد، آن را در تصوير دوبرابر كج نشان مي‌دهد، حافظ نيز براي اين كه چهرۀ حقيقي «آلازون»هاي عصر را در آينۀ وجود «آيرون» فاش كند، از اغراق خاص خود استفاده مي‌كند؛ از اين جهت است كه چهرۀ آيروني حافظ هم «مي‌خواره» است و هم «غلامباره»، يا هم «بدعت‌گذار» است و هم «تارك فرايض»، يا هم «رياكار» است و هم «آلوده به چندين خباثت» و... . طبق بررسي‌هاي انجام شده به اين نتيجه رسيديم كه حافظ براي دستيابي به اين مقصود، از ترفندهاي هنري و رندانۀ خاصي، از جمله تراشيدن «عذر بدتر از گناه»، آوردن «دليل عكس» و ارتكاب «گناه مضاعف» بهره جسته است.