كاركردهاي عقل از منظر ابن عربي

عقل به عنوان قوه‌اي از قواي نفس انساني داراي كاركردهاي مختلف است كه عبارت‌اند از ادراك و فهم، انتزاع، تجريد، تعميم، تحليل، تجزيه، تركيب، تعريف، سنجش و مقايسه، حكم و استدلال يا استنتاج. ذكر اين كاركردها به صورت استقرايي است و مي‌توان موارد ديگري را يافت و بر آنها افزود. ابن‌عربي در فتوحات به صورت پراكنده درباره كاركردهاي عقل سخن گفته است و تبيين‌هاي خاصي دراين‌باره دارد. عقل توانايي ادراك معاني مجرد از مواد را دارد و به دليل خاصيت قبول كه در او هست، معارف شهودي را ادراك كرده و مي‌پذيرد. شرط دستيابي عقل به معاني مجرد، تجريد و تلطيف معاني از ماده و عوارض ماده است و اين كار توسط خيال و به كمك عقل صورت مي‌گيرد و نيز تنزل معاني مجرد از عالم عقل به خيال و حس مستلزم تكثيف و صورتگري معاني در خيال است. ادراك حسي و خيالي استعداد لازم را براي ادارك معاني توسط عقل را فراهم مي‌كنند. معاني قابل خلق و ابداع نيستند. آنها صرفاً تعقل مي‌شوند و جايگاه اصلي آنها در حضرت معاني و علم حق‌تعالي است. حقيقت اشيا را معاني تشكيل مي‌دهد و ظهور و تنزل آنها در هر مرتبه‌اي مستلزم پذيرش احكام و آثار آن مرتبه است. ادراك اشيا در مرتبه حس ادراك معاني در قالب صور محسوس مادي است و ادراك خيالي، ادراك معاني در قالب صور خيالي است و ادراك عقلي، ادارك معاني در قالب صور معقول است. بيشتر انسان‌ها قدرت بر تجريد معاني از موادشان را ندارند و بيشترين بهره‌شان از معاني در حد خيال منتشر و صور خيالي مبهم است.