بيان‌پذيري عرفان؛ تقرير و ارزيابي ادله ناظر بر زبان، ادراك و كيفيات نفساني

بيان‌ناپذيري عرفان، با مفهوم «استحاله به قالب لفظ درآمدنِ تجربه عرفاني»، يكي از مشخصه‌هاي شهود يا تجربه عرفاني تلقي شده است. وجود اين خصيصه درباره تجربه عرفاني، به طيف وسيعي از استدلال‌ها مستند است كه از آن جمله مي‌توان به اين استدلال‌ها اشاره كرد: نابينايي معنوي، مانعيت عقل، فروتربودن رتبه معاني موضوع‌له نسبت به معاني شهودي، مفهوم‌ناپذيري تجربه عرفاني، استحاله كلام حين وصال، انتقال‌ناپذيري وجوديِ احساس، عمق عاطفه و احساس در تجربه عرفاني. در بررسي اين دلايل مشاهده مي‌شود كه برخي از آنها مباني و مقدمات نادرستي دارند، يا نقض‌ها و اشكالاتي جدي بر آنها وارد است، يا درك درستي از مفهوم بيان‌ناپذيري در آنها وجود ندارد؛ ازاين‌رو يا دلايل، وافي به مقصود نيست يا نمي‌توان بيان‌ناپذيري مدنظر در اين دلايل را «استحاله به لفظ درآمدنِ تجربه عرفاني» دانست؛ درنهايت بايد چنين نتيجه گرفت كه امكان بيان تجارب و شهودهاي عرفاني منتفي نيست و اقامه استدلال به نفع بيان‌پذيري، راه غيرممكني را نمي‌پيمايد.