مباني نظري و محاسبه شاخص آسيب پذيري نفت براي كشورهاي صادركننده نفت (مطالعه موردي ايران)

مطالعه حاضر به معرفي مباني نظري و محاسبه شاخص آسيب پذيري نفت براي اقتصاد كشورهاي صادركننده نفت مي پردازد. براي محاسبه اين شاخص نماگرهاي مختلفي در دو بعد ريسك اقتصادي و ريسك تقاضا معرفي شده و براي اقتصاد ايران طي سال‌هاي 1393-1368 محاسبه شده است. در بعد ريسك اقتصادي، 7 كانال مختلف اثرگذاري درآمدهاي نفتي بر اقتصاد، مبتني بر توسعه ادبيات نظري بيماري هلندي شامل كانال هاي درآمد، عايدي دولت، مخارج، حساب جاري، نرخ ارز، تكنولوژي و نوسانات مخارج دولت تعريف شده است. بعد ريسك تقاضا نيز به دو جزء اصلي ريسك تمركز تقاضاي نفت و ريسك سياسي تقسيم شده و براي محاسبه آن، ابتدا با توجه به سهم كشورهاي واردكننده نفت از ايران، شاخص تمركز تقاضاي نفت محاسبه مي شود. پس از آن بر اساس پايداري روابط سياسي دو جانبه، وابستگي آن كشورها به واردات نفت از ايران و توانمندي آنها در تأمين نيازشان از ساير كشورها، شاخص ريسك سياسي محاسبه شده و با تعديل شاخص تمركز تقاضاي نفت، شاخص ريسك تمركز ژئوپلتيك بازار نفت محاسبه مي شود. بعد از نرمال نمودن هر يك از نماگرها، از متوسط وزني نماگرها، شاخص نهايي محاسبه مي شود. نتايج نشان مي دهد طي سال‌هاي 1380 تا 1382 با متنوع سازي مسيرهاي صادراتي نفت ايران، تاسيس حساب ذخيره ارزي، تنوع منابع ارزي و ... شاخص آسيب‌پذيري نفت كاهش قابل ملاحظه اي پيدا كرده و پس از سال 1390 با كاهش تنوع در مقاصد صادرات نفت، اعمال تحريم ها و متمركز شدن فروش نفت به كشورهاي خاص، وضعيت شاخص به بدترين وضع ممكن ميرسد.