توبه و تطهير گفتماني در خياميّت پيشامدرن

خياميّت يك منظومه ي گفتماني است كه در آن سه گفتمان لاادري گرا، شريعت مدار و تصوف، به شكل «درون گفتماني» با هم مجادله و مناظره مي كنند. آن چه اين مجادله‌ي چند رويه را در جامه‌ي گفتماني يكسان پيوند مي دهد، انتساب آن به شخصيتي مفهومي و پارادوكسيكال به نام عمرخيام است. عنصر «توبه» يكي از مهم ترين عناصر اشتراكي گفتمان شريعت مدار و تصوف است. اين عنصر در خياميّت پيشامدرن، منشأ انواع ساخت ها، تأويل ها و افسانه هاي گفتماني شده است. با توجه به انواع روايت ها، نشانه ها و افسانه هاي گفتماني و همچنين ديالوگ هايي كه بين رباعيات خيام وجود دارد، توبه‌ي گفتماني را مي توان در خياميت پيشامدرن به عنوان يك عنصر ساختار آفرين دانست و ساخت گفتگومدار، چندبُعدي، و متكثر و متناقض رباعيات را تبيين كرد. هدف اين مقاله آن است كه با طرح «توبه و تطهيرگفتماني» در برساختِ «خياميت پيشامدرن» اولاً گسست هاي اين گفتمان را نشان دهد و ثانياً با تأكيد بر اين گسست ها، هم نسبتِ گفتماني عمرخيام را با «خيام گفتماني» تبيين و هم برساخته بودن اين گفتمان را با نگاهي به منابع تاريخي و سنت خيام پژوهي، توصيف و تحليل كند. روش: مقاله از روش تحليل انتقادي گفتمان و رويكردساخت گرايي براي دست يابي به هدف خود بهره مي گيرد. نتايج پژوهش: تصور پيوستاري ازگفتمان خياميت و يكپارچه ديدن آن، مانع از شناخت درست اين گفتمان و تحليل دقيق آن مي شود؛در مقابل، قول به گسست هاي تاريخي و تنازع گفتماني دراين باره مي تواند به فهم برساختي بودن روايت يك دست از خيام چنان كه در تصحيح‌ها، تحليل ها، زندگينامه ها و شروح ديده مي شود كمك كند.