تحليل گفتمان انتقادي داستان حضرت موسي (ع) در قرآن كريم (براساس الگوي نورمن فركلاف)

گفتمان انتقادي، نوعي روند تكويني تحليل گفتمان به‌شمار مي‌رود كه در آن با عبور از توصيف صِرف داده ‌هاي زباني، بر فرايندهاي مؤثّر در شكل‌ گيري گفتمان توجّه مي‌شود. در همين راستا، پژوهش حاضر با رويكردي توصيفي تحليلي و بر اساس الگوي تحليل گفتمان انتقادي نورمن فركلاف، تلاش كرده به گفتمان ‌كاوي انتقادي داستان حضرت موسي (ع) در سه سطح توصيف، تفسير و تبيين بپردازد و ضمن بررسي جنبه ‌هاي ادبي و بلاغي داستان مذكور، گفتمان ‌هاي غالب و مفاهيم ثانويه و پوشيده متن را كه كمتر به آنها توجه شده، مورد بررسي قرار دهد. نتايج حكايت از آن دارد كه در سطح تفسير، بيشتر بر انتخاب واژگان و به‌خصوص جنبه استعاري آنها، كاربرد جملات منفي و خروج جملات پرسشي از معناي اصلي خود، و نيز لحن گفت‌وگوها تأكيد شده است. نكته قابل توجّه در سطح تفسير، غلبه گفتمان قدرت و اقتدارطلبي بر گفتمان مردمي و آزادي ‌طلبانه است كه در مقابل آن، گفتماني الهي و ضد استكباري و انتقادي، قد عَلم مي‌كند و خداوند متعال به‌عنوان راوي داستان به‌صورت مستقيم و يا در قالب سخنان شخصيت اصلي داستان، آن را به مخاطب ارائه مي‌دهد و به اين وسيله، گفتمان رسمي را كه به‌صورت فرادستي و فرودستي بوده، به چالش مي‌كشاند. در سطح تبيين نيز آثار گفتمان رسمي بر نهادهاي اجتماعي و افراد آن مورد بررسي قرار گرفته و اينكه شاخصه ‌هاي گفتمان رسمي چگونه در سخنان شخصيت ‌هاي داستان و آينده آنان، تبلور مي‌يابد.