بررسي چگونگي تجديد نظر در قانون «كشف حجاب» در مقطع 1320ـ1322 با تكيه بر مقاومت ‏هاي فردي و نهادي

سياست «كشف حجاب» اجباري از دي 1314 به‌منزله سياست رسمي حكومت پهلوي اول به اجرا درآمد و براساس آن، با اعمال قدرت شهرباني، زنان به بي‏حجابي ملزم شدند. در شهريور 1322، در دوره پهلوي دوم، دولت به حذف قيد «اجباري» در اين سياست حكم داد. اين مقاله به بررسي مقاومت عاملان اجتماعي، به‌ويژه عامليت زنانه، در مقابل اجراي اين قانون اختصاص دارد و نشان خواهد داد كه در سه مقطع اصلي، از 1306‌ـ‌1314، 1314ـ1320 و 1320ـ1322، سه صورت متفاوت مقاومت در برابر بي‏حجابي شكل گرفته است. آغاز جنگ جهاني دوم در 1318 و حادثه اشغال ايران از سوي متفقين در 1320 مهم‌ترين تحولات ساختاري‌اند كه زمينه را براي كنش‌گري عاملان اجتماعي فراهم آورده است. نياز پهلوي دوم به حمايت يا دست‏كم عدم ‏مخالفت علما و روحانيت با سلطنتش، تغيير مهم ديگري است كه به احياي نهادي روحانيت به‌عنوان يك نيروي مهم در موضوع حجاب كمك مي‏كند. مقاله نشان خواهد داد كه روند يكنواخت و برنامه‏ريزي‏شده‏اي در مواجهه زنان با «كشف حجاب» وجود ندارد و در برآيند تأثيرات نيروهاي پراكنده تاريخي و اجتماعي است كه زمينه براي «بازگشت به حجاب» در 1322 فراهم مي‏شود. زنان مجموعه‏اي از راهبردها نظير مقاومت مثبت و نوآوري در طراحي لباس، مقاومت منفي و درگيري فيزيكي با مأموران شهرباني، مهاجرت، خانه‏نشيني و پذيرش محروميت اجتماعي و نيز شكواييه‏نويسي به مراجع قانوني و نظاير آن را در مقابله با سياست بي‏حجابي در پيش گرفتند. در جريان همين مقاومت و بازگشت، احكام گفتار بعدي حجاب، مثل «حجاب به‌مثابه آزادي» يا مسئوليت دولت به ترويج حجاب، و نظاير آن شكل مي‏گيرد. در اين مقاله، از شيوه فوكويي تحليل روندهاي تاريخي استفاده شده و از اسناد دست اول و گزارش‏هاي رسمي شهرباني و وزارت كشور و تاريخ شفاهي در مقاطع زماني پيش‌گفته بهره برده شده است.