تحليل و مقايسه رابطه عقل و نقل از ديدگاه ابن‌تيميه و آيت‌الله جوادي آملي

تحليل و تبيين صحيح رابطۀ عقل و نقل بر اساس اصول و مباني فكري ابن‌تيميه و جوادي آملي به عنوان نمايندگان دو جريان نص‌گرا و عقل‌گرا در عرصۀ معرفت ديني، نتايج قابل‌توجهي به دنبال دارد. ابن‌تيميه با جمود بر ظواهر نصوص حتي در اصول اعتقادي، دليل اختلاف فلاسفه و متكلمان را عدم مرجعيت ذاتي و استقلالي عقل مي‌داند؛ لذا تقديم معقول بر منصوص را بي‌اساس مي‌خواند و تنها راه ايمان واقعي را ايمان جازم به پيامبر برمي‌شمارد. وي با تعريفي كه از عقل ارائه مي‌دهد، عقل را عرض مي‌خواند و آن را تا سرحدّ غريزه و عقل عرفي تقليل مي‌‌دهد؛ با خلط نقل و شرع، از تقديم نقل بر عقل به طور مطلق دفاع مي‌كند؛ با پذيرش تعدّد عقل و تن دادن به نسبيت معرفتي، در صدد حل تعارض عقل و نقل برمي‌آيد و ابطال يك نوع از انواع عقل را ابطال كل عقل نمي‌داند. اما جوادي آملي، با هم‌سطح خواندن علوم عقلي و نقلي، هر يك از عقل و نقل را مؤيد ديگري مي‌داند و با تفكيك وحي از نقل، فهم نقلي را همچون فهم عقلي، آسيب‌پذير و غيرمصون از خطا و صواب و تعارض معرفي مي‌كند و از تأويل به عنوان راه‌حل تعارض عقل و نقل، دفاع كرده و تقديم دليل عقلي بر دليل لفظي غيرصريح را ضروري دانسته است. وي محصول عقل تجربي، نيمه‌تجربي، تجريدي و عقل ناب را، اگر از سنخ قطع و يقين يا مفيد اطمينان عقلايي باشد، حجت مي‌داند و ضمن متفاوت دانستن عقل با بناي عقلا، برهان عقلي را از سنخ علم برمي‌شمارد كه اعتبار و حجيتش ذاتي است، نه جعلي. به باور او در علم اصول بايد از عقل و نقل و مباحث مربوط به آن در حوزۀ معرفت‌شناختي دين بحث شود.