مطالعۀ تحول تمشيت امور روستا از مهارگري تا تمركز در دوران قبل از اصلاحات ارضي

تمشيت امور روستا در طول تاريخ و تا انجام برنامه تحول ساختاري اصلاحات ارضي، متأثر از نظام زمين‌داري و مالكيت زمين بود. هدف اين مقاله مطالعۀ نحوۀ سامان‌بخشي امور روستا در دورۀ نظام زمين‌داري و نظام مالكيت زمين قبل از اصلاحات ارضي (قبل از دهۀ 1340 ه.ش.) است. روش اين پژوهش كيفي است كه با شيوۀ تحليل تاريخي انجام گرفته است. از يافته‌هاي مهم اين تحقيق، شناخت دو مضمون عمده براي تمشيت امور روستا، مهارگري انحصار و تمركز مديريت است. در دوره‌اي كه نظام زمين‌داري حاكم بود، به دليل موقتي بودن حاكمان، استفاده دوره‌اي و دست به دست شدن زمين‌ها ميان زمينداران، نظام پايداري براي تمشيت امور روستا شكل نگرفت. تمشيت امور روستا در اين دوره به شكل مهارگري انحصاربود: در اين دوره زمين‌داران از طريق اخذ خراج و انواع ماليات سنگين، تصرف انحصاري زمين و روابط فرا اقتصادي با روستاييان ادارۀ امور روستا را به منظور حفظ منافع خود در دست داشتند. در دورۀ «مالكيت زمين» كه با لغو تيولداري شدت يافت، تمركز مديريت بر امور روستا هم شكل گرفت، تدابير اقتصادي، سياسي و اجتماعي مالك، قدرت اجرايي و نظارتي كدخدا و همچنين تدوين قوانين دولتي مضمون‌هاي عمدۀ مديريت متمركز روستا در اين دوره‌اند. نتيجۀ اين پژوهش نشان مي‌دهد كه به احتمال، در دوران «نظام زمينداري» كه برگزيدگان حكومت، صاحب اصلي زمين بودند، اجبار سياسي و در دوران «مالكيت زمين» اجبار اقتصاديسياسي بر تمشيت امور روستاها حاكم بوده است. متعاقب اين نتيجه، تمشيت امور روستا با اجبار سياسي، منتهي به «مهارگري انحصار» امور روستا و اجبار اقتصاديسياسي به «تمركز مديريت» روستا منجر شده است.