بررسي ابعاد تعليمي اشعار ذكر شده در فيه‌مافيه و مجالس سبعه بر پايۀ نظريۀ تقابل‌هاي دوگانه

تقابل ها كه در دو سطح واژگاني و معنايي نمود مي يابند، اين امكان را براي خالق اثر اندرزي فراهم مي آورند تا با ايجاد فضاي مقايسه اي، زمينه هاي لازم را براي افزايش درك مخاطب فراهم آورد. در ميان اديبان فارسي زبان، مولانا با تكيه بر قابليت هاي تقابل واژگاني و معنايي، مهم ترين انديشه هاي اندرزي و عرفاني مورد نظر خود را در مجالس سبعه و فيه مافيه تشريح كرده و موفق به ايجاد قاعدۀ دو قطبيِ اخلاق/ ضد اخلاق شده است. در اين مقاله، اشعار به كار رفته در اين دو اثر منثور، بر پايۀ نظريۀ تقابل هاي دوگانه و روش توصيفي و تحليل محتوا بررسي شده است. نتايج تحقيق نشان مي دهد كه مولانا به تناسب مخاطبان خود كه غالباً از اقشار سطح پايين جامعه بوده اند، از تقابل هاي تعليمي واژگاني بيشتر استفاده كرده است؛ چراكه براي درك آن، نياز به دانش چندان بالايي نيست. او در اين سطح، به تقابل ميان آن سرا/ اين جهان؛ جوهر/ عرَض؛ خلوص/ نفاق؛ خدابيني/ خودبيني؛ هوشياري/ غفلت؛ خودسازي/ نفس گرايي؛ انعطاف پذيري/ عدم انعطاف پرداخته است. در قلمرو تقابل هاي معنايي نيز، به مورادي چون: عمل نيكو/ عمل بد؛ علم و خردورزي/ جهل و بي خردي؛ توكل بر خدا و تدبير او/ عدم توكل به خدا و تدبير او؛ سراي باقي/ سراي فاني؛ دادورزي/ ستمكاري اشاره شده است.