رسوب‌شناسي و زمين‌شيمي رسوبي ريزگردها در كلان‌شهر اهواز

ريزگرد توده اي از ذرات جامد در مقياس ميكرون است كه در هوا پخش مي شود و اثرات زيانبار زيست‌محيطي، اجتماعي و اقتصادي بسيار از خود برجاي مي گذارد. در سال هاي اخير، در آسمان ايران به‌ويژه مناطق جنوبي و غربي، ريزگردها به‌طور گسترده اي ظاهر شده و در برخي موارد غلظت آلاينده هاي ناشي از آنها تا 66 برابر حد مجاز هم رسيده است. به‌منظور آگاهي از ويژگي هاي بافتي، كاني‌شناسي و تركيب شيميايي ريزگردها در اهواز نمونه هايي از رسوبات برجاي مانده از توفان هاي گرد و غبار اين كلان‌شهر در تابستان 1393 جمع‌آوري و مورد بررسي قرار گرفت. نتايج دانه سنجي نشان مي دهد كه اين نمونه ها از 11/50 درصد ماسه بسيار دانه‌ريز، 61 درصد سيلت و 27/50 درصد رس تشكيل شده و از نظر بافتي در محدوده سيلت (رده Z) و سيلت ماسه اي (رده sZ) قرار مي گيرند. ميانگين اندازه دانه ها 6/10+ في (سيلت متوسط)، انحراف معيار 2/17 في (جورشدگي بسيار بد)، كج شدگي مثبت (0/14+) و كشيدگي پهن (0/71) تعيين گرديد. با توجه به شكل منحني تجمعي، دامنه تغييرات اندازه دانه ها و پارامترهاي آماري، نمونه هاي مورد مطالعه در گروه لُس هاي سيلتي قرار مي گيرند. كاني هاي اصلي موجود در بخش درشت تر ريزگردها را كاني هاي روشن به‌ويژه كوارتز، فلدسپات، كلسيت و ژيپس تشكيل مي دهند كه با درصد كمي از كاني هاي تيره مثل پيروكسن، گوتيت، هورنبلند و بيوتيت همراه هستند. اين تركيب بيانگر فراواني تكتوسيليكات ها و آلومينوسيليكات ها در خاستگاه ريزگردها است كه عمدتاً از بيابان هاي عراق و عربستان منشأ گرفته اند. در نمودارهاي پراش اشعه ايكس هم رس هايي از نوع كائولينيت، پالي گورسكيت و كلريت شناخته شدند كه شرايط آب و هوايي خشك و محيط قليايي منشأ اين ذرات را تأييد مي كنند. پايش توفان هاي نيمه دوم سال 1393 از يك تغيير مشخص در منشأ ريزگردها به كانون هاي داخل كشور حكايت مي كند كه ضرورت بررسي مداوم اين پديده را گوشزد مي كند. نتايج طيف‌سنجي جذب اتمي و فلورسانس اشعه ايكس نشان مي دهند كه سيليسيم، آلومينيم و آهن فراوان ترين عناصر موجود در گرد و غبار اهواز هستند. محاسبه ضريب غني‌شدگي برخي از عناصر كمياب هم حاكي از غلظت بالا و منشأ غيرطبيعي بعضي فلزهاي سنگين مثل نيكل، كبالت، كادميم و روي در ريزگردهاي مورد مطالعه است.