بررسي موارد ادعايي نسخ در مدخل نسخ دايرة‌المعارف اسلام لايدن

نَسخ يكي از مسائل مهم و بحث برانگيز قرآني است. نسخ در نظر متقدمان بيشتر در همان معناي لغوي «ازاله» به كار رفته لذا به مخصص و مقيد و هر آنچه استثناء و تبصره‌اي بر كليات و عمومات بوده ناسخ مي‌گفتند. اين در حالي است كه متأخّران، مفهوم نسخ را محدودتر دانسته و تمايز روشني بين نسخ، عام، خاص، مطلق، مقيد و استثناء قائل بودند. از آنجايي كه اصطلاح نسخ يك تعريف ثابت در بين علما نداشته است، شاهد اختلاف نظر فراواني در تعداد آيات ناسخ و منسوخ هستيم به گونه‌اي كه متقدمين شمارگان زيادي را به عنوان آيات ناسخ و منسوخ گزارش كرده‌اند، اما در عصر حاضر با توجه به دقت در معنا اصطلاحي نسخ، تنها در صورتي كه بين دو آيه اختلاف عميقي باشد به گونه‌اي كه جمع حكم دو آيه با هم ممكن نباشد، حكم به نسخ مي‌شود به خاطر همين، آمار بسيار كمتري ارائه ‌شده است و حتي شاهد انكار وجود آيه منسوخ در قرآن هستيم. اما مستشرقان بدون تفكيك در تعريف نسخ ديدگاه حداكثري در شمارگان آيات ناسخ و منسوخ دارند. از آنجايي كه نسخ را نتيجه تعارضات در قرآن مي‌دانند و وجود تعارض در قرآن يك عيب بر آن محسوب مي‌شود، علاقه‌مندند كه تعداد آيات ناسخ و منسوخ را بسيار زياد نشان بدهند. مدخل نسخ دايرة المعارف يكي از جاهايي كه لازم است مورد بررسي و نقد قرار گيرد در اين پژوهش كليه مواردي را كه در مدخل نسخ دائرة المعارف اسلامي لايدن به عنوان مورد نسخ ادعا شده است بررسي كرديم و نتيجه گرفتيم كه در هيچ كدام از موارد ذكر شده نسخ مصطلح صورت نگرفته است. و در قرآن آيه منسوخي به معناي مصطلح آن وجود ندارد و كليه موارد ادعايي يا مصداق تقييد مطلق و يا تخصيص عام و يا نسخ تمهيدي و مشروط است.