بررسي شواهد تأثير معماري پارسي بر معماري دورۀ مائوريايي هندوستان

سرزمين هندوستان يكي از ساتراپي هاي امپراتوري هخامنشي بوده است و با توجه به قرارگيري اين ساتراپ در منتهي اليه خاوري قلمرو هخامنشي و عدم آشنايي تاريخ نگاران عهد باستان با اين سرزمين، اطلاعات كمي دربارۀ اين ساتراپي و حدومرز آن در دورۀ هخامنشي در دسترس مي باشد. در پي هجوم اسكندر مقدوني از غرب به شرق، سرزمين هند آخرين بخش از امپراتوري هخامنشي بود كه به تصرف او درآمد و از اين زمان به بعد، اطلاعاتي توسط تاريخ نگاران عهد قديم دربارۀ اين سرزمين و آداب و جغرافياي آن نوشته شده و در دسترس است. در همين زمان، چاندرا گوپتا در پي نبرد يا توافق با جانشين اسكندر (سلوكوس نيكاتور) در آسيا، نوعي خودمختاري به دست آورده و سلسلۀ مائوريايي را پايه گذاري كرد. پايتخت اين امپراتوري شهري به نام پاتالي پوترا بوده است. در جريان كاوش هاي باستان شناسي در اين محوطه كه در اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم انجام شد، شواهدي به دست آمد كه نشان دهندۀ نفوذ معماري پارسي در بناهاي مائوريايي بود. ديويد اسپونر كه در بخش هاي مختلف پاتالي پوترا به كاوش پرداخته بود، نظريۀ فراتر از نفوذ طبيعي معماري پارس بر يكي از ساتراپي هاي هخامنشي را ارائه كرد. او با ارائۀ شواهد ميداني و اتيمولوژيك، نظريۀ دورۀ زردتشتي در تاريخ هند را مطرح كرد و معتقد بود پادشاهان مائوريايي اصالتاً ايراني بوده و ميراث شاهان هخامنشي را با خود به هندوستان آورده اند و در پي آن، اقدام به ساخت نمونه اي از تخت جمشيد با معماران ايراني در پاتالي پوترا كرده اند. اما بررسي شواهد ميداني و تحليل مدارك ارائه شده توسط او و كاوشگران بعدي، چنين تأثير گسترده اي را در حيطۀ معماري نشان نمي دهد و با شواهد فعلي، فقط مي توان از تأثيرپذيري معمول بناهاي مائوريايي سخن گفت. اين پژوهش در مرحلۀ گردآوري اطلاعات به روش كتابخانه اي و در مرحلۀ بعدي با روش بررسي قياسي انجام شده است