«بهشت ثاني» و «كوچۀ آراسته از خرمي»، شكل و جايگاه خيابان‌(ها) در جعفرآباد و قزوين صفوي

زماني كه قزوين به عنوان پايتخت شاه طهماسب انتخاب شد، دولتخانه و مجموعه اي از باغ ها، در اراضي موسوم به زنگي آباد ساخته شدند. با تخريب بخش وسيعي از مجموعۀ صفوي قزوين، آثار ناچيزي از آن باقي مانده است. اين آثار ناچيز و منابع ديگر همواره دست مايه قرار گرفته اند تا شكل شهر و طرح دولتخانه و باغ هاي مجاور آن آشكار شود. با وجود اين، به نظر مي رسد اطلاعات موجود براي فهم طرح شهر صفوي و خصوصيات اجزاي مهم آن همچون خيابان كافي نيستند و شكل، طرح و خصوصيات خيابان صفوي به اندازۀ كافي مطالعه نشده است. اين مقاله به دنبال يافتن موقعيت و خصوصيات خيابان يا خيابان هاي دارالسلطنۀ قزوين است. شاعر دربار، عبدي بيگ شيرازي به دستور شاه، دارالسلطنه و از جمله باغ سعادت، كاخ ها و برخي خيابان ها و ميدان ها را توصيف كرده است. اين توصيفات، سندي مهم براي فهم فضاهاي شهر جديدي است كه در زمان طهماسب در شمال قزوين ساخته شد. برخي از جهانگرداني كه به قزوين رفته اند، مشاهدات خود را از دربار صفوي در بخش هايي از دست نوشته ها و ترسيم هاي خود شرح داده اند. از ميان آن ها پيترو دلاواله، دن گارسيا فيگوئروا و انگلبرت كمپفر بيشتر از ديگران، اطلاعاتي دربارۀ دارالسلطنۀ قزوين ارائه كرده اند. در اين مقاله كه روشي تفسيري و توصيفي تاريخي دارد، ابتدا شرح عبدي بيگ از خيابان هاي مجموعه مطالعه شده است. با شناخت فضاهاي توصيف شده در شعر و تطبيق ويژگي هاي آن ها با ترسيم هاي كمپفر و نوشته هاي دلاواله و فيگوئروا، موجوديت و موقعيت خيابان يا خيابان ها و ارتباط آن ها با يكديگر در بستر شهر قابل فهم است. بر اين اساس به جز خيابان شمالي جنوبي و خصوصي درون باغ اطراف ارشي خانه و ساير خيابان هاي درون باغ ها، دو خيابان در بيرون باغ هاي خصوصي قابل شناسايي است: نخست، خياباني نيمه عمومي كه ميان سردر عالي قاپو و سردر باغ اطراف ارشي خانه قرار دارد و دوم، خياباني كه سردر عالي قاپو را به شهر قزوين متصل مي كند و انتهاي جنوبي آن نزديك جلوخان مسجد جامع بوده است.