روش‌شناسي فقه اجتماعي از دوره تأسيس تا دوره تثبيت

انزواي سياسي تشيع در بسياري از مقاطع تاريخي، اغلب فقه شيعي را به اتخاذ رويكرد فردي سوق داده است. اما برخي از دوره‌هاي تاريخي، حمايت حكومت‌ها از مذهب تشيع، يا دستيابي تشيع به قدرت و حكومت، تحولاتي را در علم فقه به دنبال داشته است. اتخاذ رويكرد اجتماعي تحت عنوان «فقه اجتماعي» يا «فقه‌الاجتماع» از آن جمله است. در اين مقاله برآنيم تا مبادي معرفتي و غيرمعرفتي فقه اجتماعي شيعي را از دوران صفويه تا دوره معاصر، با روش تحليلي مورد بررسي روش‌شناختي قرار دهيم. اين بررسي نشان مي‌دهد كه ويژگي‌هاي فردي، فقهايي مثل محقق كركي، ميرزاي شيرازي، مرحوم نائيني، شهيد صدر و امام خميني ره، در بستر اجتماعي سياسي مناسب، فقه را به سمت توجه به مباني معرفتي ويژه‌اي،‌ از جمله نقش زمان و مكان، مصلحت، مقاصد، نظر كارشناسان، تاريخ اسلام و روايات غيرفقهي، در فرايند اجتهاد سوق داده است كه محصول آن، اتخاذ رويكرد اجتماعي در فقه و تأسيس، تثبيت و تكامل فقه اجتماعي است.