تحليلي بر حضور اجتماعي عرفا

معمولاً عرفان ‌را نوعي خلوت‌گزيني و دوري جستن از مردم مي‌دانند، اما در اين نوشتار با بررسي تعاريف و تعليمات عرفاني، روشن مي‌شود كه اين برداشت به طور كامل، درست نيست. حداقل در برخي مراحل عرفان اسلامي، حضور در جامعه براي عارف، موضوعيت مي‌يابد. اين پژوهش، با هدف ارائه‌ تصويري از عرفان اجتماعي، به ارزيابي مؤلفه‌هاي حضور عارف در جامعه و عمل اجتماعي او مي‌پردازد و ضمن بررسي مباحث عرفان نظري و شواهد تاريخي در اين زمينه، روشن مي‌سازد كه حضور اجتماعي سالك، در صورت برخورداري از پشتوانه‌ علم به مضارّ و منافع خلق و بر عهده گرفتن مسئوليت هدايت و ايصال آنها به سوي حق، مرحله‌اي از سلوك وي است كه با تأييد الهي همراه خواهد بود. بنابراين، ناديده گرفتن سلوك اجتماعي عارف و بسنده كردن به دو سفر ابتدايي از اسفار اربعه، به‌معناي اين است كه بخش بزرگي از سير عرفاني سالك، مورد غفلت واقع شده است. با بررسي منازل عرفاني «خلق»، «فتوت» و «بسط» در منازل‌السائرين خواجه عبداله انصاري روشن مي‌شود كه مسئله‌ علمِ الزام‌آور و مسئوليت تعهدساز عارف در اجتماع، در متون اوليه‌ عرفان اسلامي مورد عنايت بوده است.