شيوه‌هاي كارآمد نظارت اجتماعي و زمينه‌هاي آن در نهج‌البلاغه

اهميت نظارت اجتماعي به‌منظور جلو‌گيري از انحراف افراد و گروه‌ها در جامعه‌ اسلامي، با توجه به توصيه‌هاي موجود در متون ديني و تنوع طرق آن، اعم از نظارت الهي، فردي، سازماني و همگاني روشن مي‌گردد. بخشي از نظارت همگاني كه برخاسته از مسئوليت آحاد جامعه در قبال يكديگر است، در قالب دو فريضه‌ «امر به معروف و نهي از منكر» تبلور مي‌يابد. به‌‌رغم اهميت بحث و تلاش فراوان در اين زمينه، به نظر مي‌رسد امر به معروف و نهي از منكر به طرق فقهي و سنتي تأثير لازم و كافي را بخصوص در ميان نسل جوان ندارد. ازاين‌رو، اين پژوهش با توجه به آموزه‌هاي نهج‌البلاغه، به دنبال يافتن شيوه‌هايي بديع و كارآمد در نظارت اجتماعي، در كنار امر به معروف و نهي از منكر به مفهوم فقهي آن است كه البته آثار و نتايج مورد انتظار از امر به معروف و نهي از منكر را نيز با خود دارد. با واكاوي در نهج‌البلاغه درمي‌يابيم، علاوه بر امر و نهي مستقيم به‌عنوان يكي از شيوه‌هاي نظارت اجتماعي، امام عليه السلام به شكل غيرمستقيم، افراد را به خوبي‌ها دعوت و از بدي‌ها منع مي‌كند. روش غيرمستقيم بر اساس زمان، مكان، و مخاطب، به انحاي مختلف ترغيب، توبيخ، دعا، نفرين، ابراز شگفتي، بيان پرسش، موعظه و... توسط امام علي عليه السلام استفاده شده است. اين پژوهش به روش توصيفي- تحليلي، شيوه‌هاي مختلف نظارت و كنترل اجتماعي را در نهج‌البلاغه بررسي كرده است.