نظريه‌ي نوين درباره تاريخ نخستين چپيره‌سازي با باريكه تاق در معماري ايران

چگونگي تبديل زمينهي مربع يا چند ضلعي به طرحي مدور، براي قرارگيري گنبد بر روي آن يكي از مهم‌ترين مشكلات ساخت گنبدها بوده است. به اين بخش، ناحيه‌ي انتقال چپيره مي‌گويند. در ايران از انواع مختلف چپيره‌سازي بهره گرفته شده است و بر اساس شواهد موجود، ايرانيان اين فن را به جهان معماري عرضه داشته‌اند. برخي محققين همچون آندره گدار، محمدكريم پيرنيا و غلامحسين معماريان انواع چپيره سازي در ايران را دسته‌بندي نموده‌اند. وجود معيارهاي متفاوت در اين دسته‌بندي آن‌ها را از يكديگر متمايز نموده است، امّا در تمامي اين نظريات چپيره سازي پيش و پس از اسلام در ايران متفاوت از يكديگرند. يكي از انواع چپيره سازي، تاق‌بندي يا استفاده از عنصري به نام باريكه تاق در گوشه‌سازي است به گونه‌اي كه بعضي از انواع گوشه‌سازي‌ها مانند ترمبه چوب، فاقد آن و بعضي ديگر داراي عنصر باريكه تاق مي‌باشند. تمامي نظريه‌پردازان ياد شده بر اين باور بوده‌اند كه انواع گوشه‌سازي با باريكه تاق، پس از اسلام در معماري ايران قابل مشاهده مي‌باشند. اين مقاله بر آن است تا با توجّه به مدارك يافت شده، اثبات نمايد كه ساخت اين گونه چپيره سازي در اوايل دوره ساساني اتفاق افتاده است. بر اين اساس، كوه خواجه شاهدي است كه از باريكه تاق در گوشه‌سازي دروازه‌ي جنوبي آن استفاده شده و استفاده از اين روش را به حدود 800 سال قبل‌تر از آن چه تا به حال تصور مي‌شد باز مي‌گرداند. براي اثبات اين نظريه از مشاهده مستقيم، برداشت ميداني و مطالعه منابع كتابخانه‌اي و باستان‌شناسي استفاده شده است.