مداخله خلاقانه مبتني بر گسترش فضايي و اجتماع پذيري در الگوهاي پايدار معماري ايراني «نمونه موردي حرم حضرت عبدالعظيم(ع)»

حرم ائمه اطهار(ع) و امامزادگان، مكاني معنوي براي عبادت و كسب معرفت است. خلاقيت فضايي در پاسخ گويي به نيازهاي فردي يا جمعي در حياط، گنبدخانه و شبستان بناهاي مذهبي قابل رصد كردن است. مداخله خلاقانه در بسط چشم انداز، پيوستگي فضا و گشايش فضايي موجب اجتماع پذيري مكان و احساس با هم بودن مؤمنين شده است. اهميت دادن اسلام به جامعه، با هم بودن و نمايش اين تجمع مبارك موجب توجه به نماز جمعه و مصلا شده است. اين مقاله با تركيبي از روش تحليلي و تفسيري به معرفي روند تكامل الگوهاي فضايي در حياط، شبستان و گنبدخانه‌ برخي از مساجد و مدارس پرداخته است و با پيمايش و برداشت نقشه‌هاي طرح توسعه حرم حضرت عبدالعظيم(ع) نشان مي‌دهد، در طرح توسعه با قرار گرفتن  عناصر شاخص روي محورهاي حياط و با پيوستگي منظر ميان آنها، فضايي خوانا و ممتد در قالب حياط‌ و مفصل‌هاي فضايي باز و نيمه باز از بست شمالي تا صحن جنوبي و فضاي مصلي به صورت هم محور شكل گرفته است. صحن هاي ديگر در اطراف گنبدخانه حرم‌هاي مطهر امامزادگان به صورت به هم پيوسته از طريق مفصل رواق به هم متصل شده است. معمار با تداوم بهره‌گيري از الگوهاي همجواري شبستان‌ها با حياط‌ها، سه صحن كه بي واسطه با حرم امامزادگان متصل شده‌اند را طراحي و فضايي معنوي و فرح بخشي را ايجاد كرده و سعي نموده است با خلاقيت در ارتقاء بهره وري از فضا مراحل بالاتري از درك فضا و احساس حضور در فضاي جمعي را براي مردم فراهم نمايد. همانند مسجد امام اصفهان و در الگوي خُرد، صحن‌ مصلا در اتصال به ايوان و حياط متصل به كنج‌ صحن به گشايش فضايي بيشتري رسيده است. در فضاي داخلي مصلا پيوستگي فضايي، در سقف چليپايي گنبدخانه و شبستان متصل به آن فضايي يگانه را در كف و سقف به طور مشترك و به يك اندازه گشايش و بسط داده است. گشايش فضايي در كنار پيوستگي فضا باعث پويايي به عنوان يكي از مهمترين بخش‌هاي تجربه بصري در فضاي گنبدخانه در جهت ايجاد تعادل ادراكي و بصري شده و باعث انبساط خاطر استفاده‌كنندگان گرديده است. مصلاي حرم هم پاسخ گو به عبادت فردي با حريم معين بوده و هم به مكاني اجتماعي با سياليت و انعطاف پذيري فضايي رسيده است.