تلازم تمسك به ظواهر نصوص با گسترش تكفير در مذاهب اسلامي

هم ‌زمان با ظهور اسلام علوم مختلفي در عرصه پاسخ به سؤالات ديني و عقلاني بشر توليد شد كه هر كدام از اين علوم در قبال نصوص و خطابهاي وارده از طريق شارع پيشينه‌ اي را به خود اختصاص داده‌ اند. اما حقيقت آن است كه كشش و انعطاف ‌پذيري شريعت تنها در برداشتهاي سطحي و بسيط از اين متون، خلاصه نشده و نيازمند تدقيق و ضابطه در استنباط احكام و فهم خطابات شرعي است. از اين رو استناد به آيات قرآن و روايات، بدون ضابطه مشخص و صرفاً به جهت تمسك به ظواهر نصوص در صورت فقدان روش اصولي ذيل چارچوب نصوص قرآن و سنت موجب اتهام بدعت، كفر و شرك شده و در نتيجه موجبات گسترش تكفير و توليد بحران در جوامع اسلامي را فراهم مي ‌آورد. اين نوشتار در صدد بررسى و تحليل يكي از مهم‌ترين روشهاي فقهي دخيل در گسترش تكفير در مقاطع مختلف تاريخي است. با نگاهي به سير تاريخي فقه تكفير در اسلام در مي‌يابيم كه يكي از ريشه ‌هاي توليد و گسترش تكفير روش خاصي تحت عنوان تمسك به ظواهر به معناي برداشت سطحي و رجوع مستقيم بدون واسطه به نصوص مي‌ باشد. اگرچه علل مختلفي براي بروز جريانهاي تكفيري ذكر شده، اما آن چه موجب گسترش تكفير بوده است، آميختگي علوم ديگر با فقه بوده است و از اين رو عده‌ اي از علما خواسته يا ناخواسته با روش تبعيت از نص در علم عقايد و فقه زمينه گسترش تكفير را فراهم آورده ‌اند. هم‌ اكنون بعد از گذشت قرنها جوامع اسلامي به‌خاطر عدم پيشگيري از طريق تبليغ روش درست و ضابطه‌ مند اجتهاد، از بحرانهاي ايجادشده توسط اين گروهها رنج مي‌ برند.