نظري به چيستي و كاربرد قياس در فقه مقارن و حقوق ايران

اين تحقيق به‌منظور ارائه نگاهي نو نسبت به قياس و كاربرد آن در حقوق اسلامي نگاشته شده است. مرور بر مباني تجربي در اين‌باره نشان مي‏‌دهد كه اكثر پژوهشهاي قبلي بر اختلاف گسترده نظري ميان فقهاي شيعه و سني تأكيد كرده‏‌اند. غالباً باور بر اين بوده كه ميان شيعه و سني، مشابهتي در كاربرد نظري قياس وجود ندارد. ولي برخلاف تصورات رايج، شباهت نظري گسترده‏‌اي در بهره‌گيري از قياس ميان فقيهان اماميه و اهل ‌سنت وجود دارد. علماي اماميه هم چون علماي اهل ‌سنت در بسياري از موارد از قياس بهره مي‏‌گيرند؛ اما آن را با عناوين ديگري مانند تنقيح مناط و... به كار مي‏‌برند. به ‌اين‌ ترتيب شيعيان مخالف كاربرد قياس در امور فقهي نيستند؛ بلكه آنها كاربرد قياس را در كليه امور نمي‏‌پذيرند؛ در حالي ‌كه فقيهان تسنن هر زمان كه براي مسئله‏‌اي حكم يا قاعده‏‌اي در قرآن يا روايات نبينند و يا دليلي از اجماع بر آن مسئله نيابند قياس را حجت مي ‌دانند، به دليل ادراك علل احكام در امور غيرتعبدي با عنايت به بشري بودن آن و هم چنين به دليل عدم امكان دسترسي به علل واقعي تمامي احكام شرعي. در مقابل، شيعيان نسبت به كاربرد قياس در كليه امور به ديده ترديد مي‏‌نگرند و اما عملاً در موارد زيادي، از قياس بهره مي‏‌گيرند و تنها در موارد محدودي با ابزارهاي ديگري به استنباط احكام مي‌پردازند.