مكتب نوسازي متقدم و ريشه هاي تاريخي بحران منابع آب هاي زيرزميني در ايران: بررسي تأثير و عملكرد اصل چهار ترومن

در درازناي تاريخ، ساكنان سرزمين نيمه خشك و كم باران ايران متناسب با وضعيت سرزميني خود به شيوه هاي متفاوت به بهره برداري از منابع آب اقدام نموده اند. ليكن در سده ي اخير با رواج الگوهاي مكتب نوسازي، در شيوه هاي بهره برداري از منابع مذكور دگرگوني بنيادي به وجود آمده كه اين منابع را به طور چشمگيري دچار چالش نموده است. مقالۀ حاضر برآمده از چنين نگاهي، حفر چاههاي عميق و ترويج آن را در يكي از اولين برنامه هاي گسترده نوسازي ايران موسوم به اصل 4 ترومن (1349-1327) بررسي مي نمايد. مسئله اصلي پژوهش حاضر جستجوي ريشه هاي بحران آب و به عبارتي ريشه هاي تغيير الگوي بهره برداري است كه منجر به اين بحران شده است. روش تحقيق مورد استفاده بر اساس مطالعات كتابخانه اي و بررسي اسناد و مدارك تاريخي با تاكيد بر منابع و اسناد دست اول است. اين اسناد عبارتند از: اسناد كتابخانه و آرشيو ملي ايران (مراكز تهران، اصفهان و كرمان)، كتاب «اسنادي از اصل 4 ترومن در ايران»، آرشيو اينترتي وزارت كشور امريكا ، آرشيو اينترنتي آژانس آمريكايي توسعه بين المللي، انتشارات و مكاتبات مربوط به اصل 4 و همچنين اسناد مؤسسات وابسته مانند دانشگاه يوتا. بررسي جايگاه و مباني نظري موضوع با تفكيكِ نقش، كنش و تاثير سه دسته كنشگر متعامل در اين فرايند(كارگزاران آمريكايي در مقام مروجان، تسهيل گران و توسعه گران رهيافت جديد؛ دولت و كارگزاران دولتي ايران؛ و مردمان عادي يا بهره مندان از منابع اصل4) صورت مي گيرد. برآمده از يافته هاي پژوهش مي توان گفت؛ اصل چهار ترومن با استفاده از روش هاي مختلف آموزش و نهاد سازي به صورت مستقيم و غير مستقيم در چهار مرحله(دوره هاي ترجيح رويكرد نوسازانه براي بهره برداري از منابع،عملياتي نمودن برنامه ها، تغيير اولويت از اجرا به نظارت و برنامه ريزي، دوره پس از اتمام قرارداد)بر تكوين و تشديد وضعيت بحراني آب هاي زيرزميني ايران موثر بوده است.