شناسايي و معرفي خوشنويسان كتيبه‌هاي نستعليق در بناهاي دوره صفوي ايران

رواج كتيبه‌هاي نستعليق در تزئينات معماري صفوي، يكي از نوآوري‌هاي قابل توجه در اين دوره به شمار مي‌رود. اين كتيبه‌ها، علاوه بر جنبه‌هاي زيبايي‌شناسانه، حاوي اطلاعات ارزشمندي مانند اسامي افراد تأثيرگذار در شكل‌گيري بناها و كتيبه‌ها هستند. از اين منظر مي‌توان كتيبه‌ها را اسناد معتبري در شناسايي بخشي از تاريخ هنر ايران قلمداد كرد. يكي از وجوه قابل پژوهش در اين زمينه، معرفي خوشنويسان اين كتيبه‌هاست كه در تاريخ خوشنويسي كمتر بدان پرداخته شده يا اصلاً مورد توجه قرار نگرفته است. پرسش‌ كلي پژوهش بدين قرار است: كدام خوشنويسان صفوي در زمينه كتيبه نگاري نستعليق فعال بوده اند و تعداد آثار به جاي مانده از آنان چه مقدار است؟ در اين راستا، پژوهش بنيادي پيش رو، بر پايه مطالعات كتابخانه‌اي و ميداني در بيش از 150 بناي صفوي كه حاوي حداقل 227 كتيبه نستعليق بودند، انجام گرفته است. نتايج به‌دست آمده نشان مي‌دهد كه 81 اثر حاوي رقم خوشنويس بوده و در اين ميان، 44 خوشنويس، در كتيبه‌ها رقم خود را بر جاي گذاشته‌اند كه مي‌توان آن‌ها را در سه گروه دسته بندي نمود؛ گروه اول خوشنويسان مطرحي چون: ميرعماد، علي‌رضا عباسي و محمدصالح اصفهاني هستند كه شرح حال نسبتاً مفصلي از آنان در منابع موجود است. گروه ديگري از اين خوشنويسان، هنرمنداني هستند كه اطلاعات اندكي از احوال و آثار آن‌ها به جاي مانده است؛ مانند: ابوالفتوح گلستانه، درگاهقلي شريف و ولايت الله گلپايگاني. سومين گروه از خوشنويسان كتيبه‌ها، كتيبه‌نگاراني هستند كه متأسفانه تا كنون غير از رقم انتهاي كتيبه‌ها، نشان ديگري از احوال و آثار آنان در تذكره‌ها يا مجموعه‌ها يافت نشده است؛ مانند محمدخان، بمان علي، خليل الله و ابوسعيد امامي. بيشترين آثار موجود ـ به ترتيب فراواني ـ متعلق به محمد صالح اصفهاني، محمدرضا امامي، علي نقي امامي و سلطان علي مشهدي است.