تحليل ريخت‌شناسي شبكۀ شهري با رويكرد تعادل‌بخشي به فضا (مطالعۀ موردي: شبكۀ شهري استان هرمزگان)

Analyzing the Urban Network Morphology through Balancing of Space Approach: A Case Study of the Urban Network of Hormozgan Province

تعادل‌بخشي به ساختار فضايي و تعيين شبكۀ شهري آينده، مأموريت بنيادين آمايش سرزمين تلقي مي‌شود. شهرها به‌عنوان عناصر اصلي سازمان‌يابي فضا در قالب شبكۀ شهري سازمان مي‌يابند. شبكۀ شهري درانطباق دو بعد فرم و كاركرد سنجيده مي‌شود كه از طريق تحليل روابط آن‌ها مي‌توان كارايي الگوهاي مختلف را بررسي كرد. در اين راستا، پژوهش حاضر با هدف تحليل ريخت‌شناسي شهري به منظور انطباق ابعاد ريخت‌شناسي و كاركردي شبكۀ شهري استان هرمزگان انجام گرفته است. هدف‌گذاري پژوهش از نوع كاربردي و روش‌شناسي آن به صورت توصيفي‌تحليلي است. شاخص‌هاي تحليلي پژوهش براي ريخت‌شناسي شبكۀ شهري در استان هرمزگان شامل شبكۀ راه‌ها، فاصلۀ ميان سكونتگاه‌ها، جمعيت شهري و نوع خدمات است. ابزار تحليلي پژوهش براي پيشبرد هدف پژوهش، تحليل‌هاي فضايي تراكم، درون‌يابي فاصلۀ وزن‌گذاري‌شدۀ معكوس در قالب نرم‌افزار Arc GIS 10-4 است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد ريخت‌شناسي شبكۀ شهري استان هرمزگان از چهار الگو يعني الگوي تك‌مركزي، الگوي چندمركزي، الگوي خطي و الگوي جزيره‌اي تبعيت مي‌كند كه موقعيت استقرار اين الگوها در استان بيانگر رابطۀ بين موقعيت استقرار و ريخت‌شناسي شبكه است. به دليل استقرار شهرهاي بزرگ استان در مجاورت دريا، الگوهاي تك‌مركزي و خطي بيشتر تحت تأثير عامل دريا شكل گرفته‌اند. همچنين الگوهاي جزيره‌اي و منفرد علاوه بر جزاير استان، در پهنه‌هاي كوهستاني يا دشت‌هاي ميان‌كوهي استقرار يافته‌اند. برايند پژوهش نشان‌دهندۀ آن است كه منطبق‌نبودن فرم و كاركرد موجب ارتباط و تعامل ضعيف حوزه‌هاي هم‌پيوند شهري مي‌شود. اين ناهمخواني، تحقق بهره‌مندي شبكۀ شهري از فرصت‌هاي هم‌جواري را كاهش مي‌دهد و كارايي شبكه ضعيف مي‌شود.

Balancing the Spatial structure and determining the future urban network are the fundamental missions of spatial planning. As the main organizing elements of space, cities are organized within the urban network form. Urban network is assessed based on the agreement between form and function dimensions. The effectiveness of various models can be investigated through an analysis of their relationships. Accordingly, the study at hand has been carried out to analyze the urban morphology in order to accord the morphological and functional dimensions of Hormozgan province urban network. The study is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of methodology. The analytic indices of the study for Hormozgan province urban network morphology include road network, the distance between settlements, urban population, and types of services. The analytic instrument for the attainment of the purpose of the study is the Inward Distance Weighted (IDW) model within ARC GIS 10-4 software. The obtained results show that Hormozgan province urban network morphology follows four patterns, namely mono-centric, polycentric, linear and isolated. The location of these patterns in the province indicates the relationship between the location and the network morphology. As the large cities of the province are located near the sea, the mono-centric and polycentric patterns have been formed under the influence of the sea factor. However, the isolated and linear patterns are located in both the islands of the province and the mountainous areas or intermountain plateaus. Ultimately, the study shows that the lack of agreement between the form and the function weakens the connection and interaction of the interconnected areas. This lack of agreement reduces the fulfillment of the urban network’s use of neighboring opportunities and decreases the network effectiveness.