ابعاد شناخت رباي جاهلي

با ورود نظام سرمايه داري و صنعت بانكداري مبتني بر بهره، به حوزه اقتصادي كشورهاي اسلامي،‌دانشمندان مسلمان براي ايجاد سازگاري بين اين نظام و حكم حرمت ربا، نظريه هاي مختلفي براي  محدودكردن قلمرو حرمت ربا  ارائه داده اند، و براي اثبات نظريه خود ادله‌اي آورده‌اند، يكي از مهمترين استدلال‌هايي كه طراحان اين نظريه‌ها به آن تمسّك كرده‌اند ادعاي اختصاص حرمت ربا، به رباي رائج در عصر جاهلي و زمان نزول وحي است و هر كدام  تصوير خاصي ازرباي متداول در آن زمان ارائه داده‌اند و حكم حرمت ربا را به آن اختصاص داده‌اند. نظريه‌ پردازان ربا و بهره معتقدند، همه آيات ربا ناظر به رباي رايج در عصر تشريع (رباي جاهلي) است، چرا كه اين آيات با مفروض گرفتن تعريف ربا، به بيان احكام و عواقب دنيوي و اخروي آن پرداخته‌اند، بنابراين هر نوع اظهار نظر پيرامون آيات ربا متوقف بر شناخت دقيق و صحيح از رباي جاهلي است. اين تحقيق كه از جهت منابع، كتابخانه‌اي و از جهت روش تحقيق، تحليلي و  توصيفي است، با مراجعه به متون تاريخي، تفسيري، روايي و فقهي و با تجزيه و تحليلي محتوايي به دنبال پژوهش از ماهيت رباي جاهلي است و  فرضيه تحقيق اين است كه: «رباي جاهلي از جهت حقوقي گاهي در افزايش مبلغ بدهي در قبال تمديد سررسيد بدهي و گاهي گرفتن زياده براي اعطاي قرض بود، از جهت كاربرد نيز گاهي براي قرض‌هاي مصرفي وگاهي براي قرض‌هاي سرمايه‌گذاري بود و از جهت نرخ، از نرخ بهره كم شروع مي‌شد و در مواردي به صددرصد (دو برابر كردن اصل سرمايه و بدهي) مي‌رسيد». رباخواري در عصر جاهلي و همزمان بانزول وحي، به شيوه هاي مختلف بين اعراب متداول بوده كه شناسائي اين شيوه ها در تفسير آيات وروايات مربوط به ربا و در نتيجه براي استنباط احكام شرعي ازآنها بسيار ضرورت دارد.