اصول و مباني كاربرد شاخص راندمان آبياري در مديريت آب براي كشاورزي

راندمان آبياري يكي از شاخص هاي استفاده بهينه از آب ميباشد كه همچنان و بدون توجه به مفهوم، كاربري و حوزه كاركرد آن، وارد بحث‌ها و سياست هاي كلان آب كشور شده و به واسطه آن سرمايه‌گذاري زيادي بر روي آن از جنبه‌هاي اندازه‌گيري اين شاخص در سطح كشور و توسعه سامانه‌هاي آبياري تحت‌فشار با فرض افزايش راندمان، در حال انجام است. راندمان آبياري شاخصي محلي و موضعي است. راندمان بيان‌كننده راندمان كاربرد آب در منطقه ريشه مزرعهاي معين بوده و به تلفات آب كه ميتواند به‌صورت رواناب وارد مزرعه كشاورز ديگري شده و در پائين‌دست مورداستفاده قرارگرفته و يا به‌صورت نفوذ عمقي در تغذيه سفره آب زيرزميني مشاركت داشته باشد، توجهي ندارد. راندمان آبياري شاخص خوبي براي مقايسه فني سامانه‌هاي مختلف آبياري در مزرعه است ولي اين شاخص منعكس كننده بهره‌وري نيست، چون مسائل مربوط به توليد را در برنمي‌گيرد؛ زيرا در توليد و عملكرد محصول، عوامل زراعي، اقليم، خاك و ساير مديريت هاي زراعي دخيل هستند كه در اين شرايط اين شاخص ديگر كاربردي ندارد. امروز با توجه به بحران كمبود شديد منابع آب، مسائل مديريت آب را نميتوان صرفاً در مقياس مزرعه حل نمود و بلكه اهميت جامعنگري و ديدن آب در يك مقياس بزرگ‌تر (حوضه آبريز و كشور) بيشتر ضروري مي‌نمايد؛ يعني بايد از آن مقياس محلي (Local) مزرعه حركت كرده و به مقياس بالاتر برويم. عدم توجه به اين نكته در استفاده از شاخص راندمان آبياري، مشكلات، ابهامات و حتي نتايج نامناسبي براي حل بحران آب كشور ايجاد نموده است. امروزه نگرش كلاسيك به راندمان آبياري قادر به حل مسائل كلان مديريت آب در جهان نمي‌باشد. راندمان عليرغم آنكه هنوز در سطح مزرعه و براي نشان دادن عملكرد كشاورزان از نظر آبياري، هنوز جايگاه خود را دارد، ولي در حل مسائل آب در حوضه آبريز و مسائل كلان آب كشور بحث حسابداري آب (Water Accounting) بيشتر مطرح است و لذا نگاه نئوكلاسيك بايد بر مبحث راندمان آبياري داشت. در مقياس حوضه آبريز آب قابل‌برگشت زيادي وجود دارد كه از همين تلفات آب در مقياس مزرعه ناشي شده است. امروزه در خصوص نگرش جديد به بحث مديريت آب، اصطلاحات و مفاهيم جديدي به اين عرصه واردشده‌اند؛ يعني پس از تعريف ICID از راندمان آبياري، اصطلاحات و مفاهيم جديدي وارد اين حوزه شدند: ازجمله مصرف مؤثر (Beneficial use) و مصرف غير مؤثر (Non Beneficial use) آب و جريانهاي قابل‌برگشت (Recoverable) و غيرقابل‌برگشت (Non Recoverable). درمجموع وقتي‌كه سرمايه گذاري هايي براي افزايش راندمان آبياري حتي با همين نگرش كلاسيك و براي صرفه‌جويي آب مزرعه پيشنهاد ميگردد، ضروري است كه سرمايه‌گذاري براي كاهش «تلفات واقعي آب» باشد تا «تلفات ظاهري». اين سرمايه‌گذاري هوشمند و مؤثر خواهد بود.