عوامل ژئوپليتيكي اقتصادي مؤثر بر تدوين راهبرد دفاعي جمهوري اسلامي ايران در منطقۀ شمال شرق كشور

منطقه شمال‌شرق كشور كه هم‌مرز با كشورهاي افغانستان و تركمنستان مي‌باشد از منظر ابعاد مختلف ژئوپليتيك و مسائل دفاعي – امنيتي به‌عنوان يك منطقه حساس محسوب مي‌گردد، بطوريكه مقام معظم رهبري حضرت امام خامنه‌اي(مدظله‌العالي) برقراري امنيت و تقويت آمادگي نظامي منطقه شمال‌شرق كشور را به‌طور ويژه مورد تأكيد قرار داده‌اند. ليكن باوجود حساسيت ويژه منطقه شمال‌شرق كشور، اين منطقه از منظر مطالعات ژئوپليتيكي و راهبردي موردتوجه كافي قرار نگرفته كه اين امر مي‌تواند موجب از دست رفتن بسياري از فرصت‌ها و افزايش و نزديكي تهديدات عليه منافع ملي كشور در اين حوزه گردد. لذا تحقيق حاضر مي‌كوشد كه منطقه شمال‌شرق كشور را از منظر اقتصادي به‌عنوان يكي از مهم‌ترين ابعاد ژئوپليتيكي مورد بررسي قرار دهد. هدف پژوهش حاضر شناسايي عوامل ژئوپليتيكي اقتصادي مؤثر بر تدوين راهبرد دفاعي جمهوري اسلامي ايران در منطقه استراتژيك شمال‌شرق كشور مي‌باشد. اين پژوهش ازلحاظ نوع تحقيق، كاربردي – توسعه‌اي است كه به روش توصيفي تحليلي با رويكرد كمي انجام پذيرفته است. به‌منظور رسيدن به هدف تحقيق از طريق پرسشنامه و به روش نمونه‌گيري تمام شمار از نقطه نظرات 60 نفر از خبرگان لشكري و كشوري و صاحب‌نظران در حوزه جغرافياي سياسي، به‌ويژه ژئوپليتيك و راهبرد دفاعي در سطح نيروهاي مسلح و منطقه شمال شرق كشور استفاده گرديد. نهايتاً، 27 عامل ژئوپليتيكي اقتصادي مؤثر بر تدوين راهبردهاي دفاعي جمهوري اسلامي ايران در منطقۀ شمال شرق كشور شناسايي گرديدند كه در قالب عوامل چهارگانه قوت و ضعف و بسترهاي فرصت‌آفرين و تهديدزا (10 عامل قوت و 8 عامل ضعف، 3 عامل فرصت، 6 عامل تهديد) برشماري گرديدند. از مهم‌ترين عوامل ژئوپليتيكي اقتصادي احصاء شده مي‌توان به عواملي مانند راه‌آهن سراسري شمال‌شرق به سواحل جنوب، به‌عنوان عامل قوت‌زا؛ پايين بودن ارزش پولي ج.ا.ا نسبت به كشورهاي پيراموني و سوءاستفاده اجتماعي – فرهنگي اتباع خارجي از آن در شهر مشهد مقدس، به‌عنوان عامل ضعف‌ساز؛ وجود منابع مشترك نفت و گاز ايران با تركمنستان در درياي خزر، به‌عنوان عامل فرصت‌آفرين؛ و وابستگي كشور افغانستان به كمك‌هاي خارجي براي توسعه اقتصادي، به‌عنوان عامل تهديدزا اشاره كرد.