باتيـــــر؛پژوهشي پيرامون يك نام كهن در سرپل‌ذهاب

A Toponymic Research on Batir: An Ancient Name from Anubanini Reign in Sar Pol-e Zahab, Kermanshah

شهرستان سرپل‌ذهاب در غرب استان كرمانشاه و هم‌مرز با كشور عراق داراي موقعيتي ويژه است؛ از يك‌طرف، دروازه‌ي ورود به زاگرس‌مركزي و فلات ايران بوده و از طرف ديگر، در دوره‌هاي مختلف مورد توجه جوامع ساكن در ميان‌رودان بوده است. دو اثر مهم، شامل نقش‌برجسته‌هاي شناخته شده‌ي آنوباني‌ني و ايدين- سين در نزديكي شهر سرپل‌ذهاب قرار گرفته و داراي اهميت تاريخي بسيار است. در متن كتيبه‌ي هر دو نقش‌برجسته، به كوهي به‌نام «باتير» اشاره شده است كه نقوش‌برجسته‌ي آنوباني‌ني برروي آن‌ها حك شده‌اند. اين كوه به مانند يك ديوار طبيعي دشتي كه شهر امروزي سرپل‌ذهاب در آن واقع شده است را به دو بخش شرقي و غربي تقسيم مي‌كند؛ از سوي ديگر، نام باتير فقط محدود به نام كوهي در سرپل‌ذهاب نمي‌شود و در برخي متون به‌دست آمده از محوطه‌ي تل‌السليمه در 75 كيلومتري غرب سرپل‌ذهاب و در نزديكي درياچه‌ي حمرين نيز از آن ذكري به‌ميان آمده است؛ به‌طوري‌كه بر روي الواح آن اشاره‌اي به نام يك شهر به‌نام «باتير» يا «باتيري» به‌چشم مي‌خورد. در متون به‌دست آمده از تل‌السليمه به معبدي براي الهه‌ي باتيريتوم اشاره شده كه بسيار مهم است. وجود دو نام باتير، يكي براي يك شهر كهن و ديگري براي يك كوه، مي‌تواند اين پرسش را به ‌وجود آورد كه چه ارتباطي بين اين دو محل مي‌توانسته وجود داشته باشد؟ ممكن است اين دو نام اشاره به مكاني واحد داشته باشند؟ ممكن است كه باتير نامي رايج و احتمالاً مقدس براي ميان‌روداني‌ها بوده باشد؟ احتمالاً اين نام با توجه به اهميت سرزمين خَلمان / حَلمان (سرپل‌ذهاب) براي جوامع ميان‌روداني، باتير نام شهري در نزديكي كوه باتير است. در اين مقاله با روش كتابخانه‌اي و با استناد به متون به ‌دست آمده از تل السليمه، كتيبه‌هاي آنوباني‌ني و ايدين-سين و ساير متون ميان‌روداني، تلاش مي‌شود تفسيري روشن از اين نام كهن ارائه گردد.

The city of Sar Pol-e Zahab is located in the western part of Kermanshah province close to the Iraqi border. Due to its geographical location it has played particularly an important role in the Iranian history since it has opened the gate entering the central Zagros and to the Iranian central plateau while as archaeological and historical records witnessed the region of Sar Pol-e Zahab targeted by Mesopotamians as for invading or trading through time. There have been two bas reliefs remained from Anubanini and Idin-Sin, which are located near the Sar Pol-e Zahab city, both historically are of significant. On the inscriptions engraved on both reliefs, those are referred to a name as Batir. Batir is a single mountain has more likely portraited on the Anubanini reliefs. This mountain, as a defensive wall divided the Sar Pol-e Zahab plain into the eastern and western parts. It is important to cite here that the name of Batir is not limited to the name of the mountain in Sar Pol-e Zahab, but the name is also mentioned by some texts obtained from Tel al-Salimeh, that is located in 75 km west of Sarpol-e Zahab, and near the Hamrin Lake, There have been tablets representing the city’s name as “Batir or Batiri” along with a manifestation of a temple was given to the goddess of Batiritum. The presence of two names, could give rise to the question of what relation might be between these two places? Can these two names refer to a single place? Is it possible that Batir could be a holy Mesopotamian name? It seems that, because of the importance of the land of Khelman / Helman (Sar pol-e Zahab) for the Mesopotamians the name of Batir was given by them to a city located near the Batir Mountain. In this paper we trid to provide a clear interpretation of this ancient name based on the texts obtained from Tel al-Salimeh, Anubanini and Idin-Sin inscriptions as well as other Mesopotamian texts. .