كليدواژه :
سنجاق‌هاي عصر آهن زاگرس‌مركزي , نقوش سرسنجاق‌ها , ساختارهاي جانشيني و هم‌نشيني , نشانه‌شناسي سوسوري
چكيده فارسي :
سنجاق‌هاي عصر آهن زاگرس‌مركزي شامل دو گروه عمده‌ي سنجاق‌هاي ميله‌اي و سنجاق‌هاي داراي سرسنجاق است. سنجاق‌هاي داراي سرسنجاق خود در سه گروه: قالبي، مشبّك و داراي سر صفحه‌اي طبقه‌بندي مي‌شوند. در اين گروه سرسنجاق‌ها، داراي نقش‌مايه‌هاي خيره‌كننده‌ي انساني، حيواني، انسان شاخ‌دار، موجودات تركيبي، گياهي، هندسي و انتزاعي هستند كه با استفاده از دو تكنيك عمده‌ي قالب‌گيري و چكش‌كاري ورقه‌هاي مفرغي ايجاد شده‌اند. پژوهشگران مختلفي در ارتباط با چيستي ماهيت اين نقش‌مايه‌ها نظراتي را ابراز كرده‌اند كه عمده‌ي آن‌ها، نسبت دادن اين نقش‌مايه‌ها به برخي از خدايان ايراني و بين‌النهريني است. اين نظريات برمبناي نمادشناسي سنتي است كه برروي نقش‌مايه‌هاي تعداد معدودي از سرسنجاق انجام گرفته است. نظريات مطرح نيز داراي پايه‌هاي علمي بسيار شكننده و غيرقابل اثباتي هستند كه بيشتر براساس تفسيرهاي شخصي پژوهشگران بيان شده‌اند. در پژوهش حاضر براي پاسخ به چيستي ماهيت نقش‌مايه‌هاي به‌كار رفته برروي سرسنجاق‌ها از روش نشانه‌شناسي ساختارگرايانه سوسور استفاده شده است و تعداد 145 عدد سرسنجاق داراي نقش‌مايه را به‌عنوان يك مجموعه‌ي نظام‌مند و داراي ارتباط با هم، و با فرض آن كه نقوش براساس يك گروه اصول منطقي كنار هم اجرا شده‌اند، مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. به‌منظور تحليل روابط ساختاري مجموعه نقوش موجود برروي سرسنجاق‌ها اقدام به شناسايي گروه‌هاي هم‌نشين (روابط منطقي ميان نقوش) و جانشيني ( قابليت استقرار نقوش به‌جاي يكديگر) گرديده است. گروه‌هاي هم‌نشيني و جانشيني شناسايي شده برروي سرسنجاق‌ها شامل سه گروه مردانه، زنانه و انسان‌شاخ‌دار است و با بهره‌گيري از اين نظر كه صورت‌هاي انساني بيانگر خدايان برروي سرسنجاق‌ها هستند، مي‌توان اين نظريه‌ي جامع را عنوان كرد كه برروي سرسنجاق‌ها سه خداي مردانه، زنانه و جهان زيرين اجرا شده است و نقش‌مايه‌هاي موجود در هر يك از گروه‌هاي جانشيني و هم‌نشيني اين خدايان به‌عنوان همراه اين خدايان و در نبود ايشان به‌عنوان نشانه‌هايي از اين سه خدا برروي سرسنجاق‌ها اجرا شده‌اند. در بين سرسنجاق‌ها دو گروه هم‌نشيني مشترك نيز بين نقش‌مايه‌هاي خداي مردانه و زنانه به اجرا درآمده است كه به‌ترتيب نشانه‌هايي از غلبه‌ي خداي زنانه بر مردانه و پيوند بين اين دو خدا است.
چكيده لاتين :
Pins of Central Zagros in Iron Age are categorized into two main groups of Straight Pins and Headed Pins. The second group has three subgroups: 1-Castting Pinheads, 2- Openwork Pinheads and 3- Dis-headed Pins. These Pinheads contain various motifs such as humans, animals, imaginary creatures combined, herbs, geometric and abstract shapes. many scholars began to propose various interpretations concerning the nature, function, and symbolic meanings of these motifs. Among them, one can point out to the theories that attributed them to Mesopotamian gods & Iranian gods and myths. None of the ideas has been presented based on the analysis of all sorts of disc-headed pins; therefore, they are not able to provide a fairly comprehensive theory that can be regarded as true for all of them and /or present a viewpoint about the beliefs of those people who made them. Therefore, in the present study, as a substitute for the traditional symbols of these works, the method of Saussure’s structuralism semiotic method was used and 145 disc-headed pin from various museums of the world were studied. Trying to achieve common semantic categories, the analysis process was based on analyzing the structural relationships of the set of designs on the pinheads including, A. go togetherness (rational relations between the motifs) and B. replacement (the possibility of presenting one motif as another). The results of the analysis indicate three possible categorizations such as groups of male, female, and human-like central motifs and separate motifs associated with each of these groups. Another group of pins also displays common motifs between women and men’s groups in the form of a common affiliation with the domination of the female groups on the male groups conveying concepts such as bonding and birth. With regard to the characteristics of the eastern state of art, these groups can be attributed, respectively, to female and male goddesses, as well as pseudo- humans with horns, the underworld god who is neuter and dominates both male and female group.
