طرح راه ماهي شبه‌طبيعي و ارزيابي كارايي آن با مدل شبيه‌سازي زيستگاه PHABSIM

Nature-Like Fishway Design and Evaluation its Performance with Habitat Simulation Model of PHABSIM

ساخت سازه هاي متعدد سبب قطع مسير مهاجرت ماهيان رودخانه ميشود. مؤثر‌ترين روش براي برقراري مجدد جريان، ساختن راه ماهي است. راه ماهي شبه‌طبيعي از جمله سازه‌هاي احداث‌شده براي اين منظور طي دو دهۀ اخير در جهان است. به‌منظور احياي رودخانه‌ها و تأمين توسعۀ پايدار سامانۀ رودخانه، ضروري است تا مهندسان رودخانه در كشور به دنبال طراحي سازه هايي سازگار با محيط زيست، همچون راه ماهي شبه‌طبيعي باشند. هدف از پژوهش حاضر، ارائۀ مباني بومي‌سازي طراحي راه ماهي شبه‌طبيعي و طراحي آن براي يكي از رودخانه هاي ايران و ارزيابي آن به عنوان زيستگاه آبزيان است. براي پياده سازي يك نمونۀ طراحي، رودخانۀ جاجرود به‌دليل احداث چهار بند روي آن و قطع‌شدن مسير مهاجرت گونه ها، انتخاب شد. مسير كانال كنارگذر با استفاده از سرريزهايي با افت هيدروليكي 25/0 متر طراحي شد و استخرهايي به عرض چهار و طول پنج متر و ميزان تلفات انرژي 1/98 وات بر مترمكعب و خيزآبهايي به عرض دو متر در طراحي مورد توجه قرار گرفت. همچنين، با استفاده از مدل رياضي PHABSIM ارزيابي مطلوبيت زيستگاه راه ماهي طراحي‌شده صورت گرفت و مشاهده شد كه درصد عرض مطلوب رودخانه در دبي طراحي در استخرها براي هر يك از گروه‌هاي سني به‌ترتيب96/1، 97/43 و 93/41 درصد و در خيزآبها 82/5، 5/38 و 2/18 است. مطلوبيت زيستگاه استخرهاي استراحت در مقايسه با زيستگاه هاي خيزآب مناسبتر بود و نتايج بررسي ها نشان داد ماهيان در زيستگاه خيزآب به خلاف زيستگاه استخرها، كناره هاي راه ماهي را به‌دليل سرعتهاي مطلوبتر به‌عنوان زيستگاه انتخاب مي‌كنند.

The construction of multiple structures disconnects the migration course of fish in the river. Fishways are the most effective solution to re-establish the longitudinal connectivity of the river. Nature-Like fishways are among of the structures constructed in the last two decades and now that the point of views of river engineers in the world have changed and they seek to rehabilitate the rivers, it is necessary that our country's engineers also seek to design Eco-friendly structures, such as nature-like fishways. The purpose of this research is to present the basics of nature-like fishways and to design it for one of Iranian river and to evaluate it with the mathematical model of PHABSIM. The bypass is planned using stone weirs with hydraulic loss of 0.25 meters with pools of width 4 and 5 meters in length, and a volumetric dissipated energy of 98.1 watts per cubic meter, and riffles with a width of 2 meters wide in design were considered. By using the PHABSIM mathematical model, the habitat suitability of the designed bypass channel was investigated and it was observed the fish in the riffles, unlike the pools, the channel sides were chose as a suitable habitat for more suitable speeds.