تحليل زبان تجريدي روزبهان با الگوي مربع ‌نشانه‌شناسي

The Application of Semiotic Square in the analysis of Rouzbahan Baghli’ s language

روزبهان بقلي از مهم­ترين چهره‌هاي تصوف در قرن ششم است كه زبان عرفانيِ ويژه ­اي دارد. زبان نزد روزبهان اشكال متنوعي دارد. يكي از اين اشكال، زبان تجريديِ اوست. پژوهش حاضر در پي آن است با استفاده از الگوي مربع ‌نشانه‌شناختي به زبان تجريديِ روزبهان بپردازد. بنابراين، هدف از انجام اين پژوهش آن است كه با توجه به بيان‌ناپذيريِ تجربۀ عرفاني، به تبيين خصايص زبان تجريديِ روزبهان و به‌دست‌ دادن بستري براي فهم تجربۀ او دست يابد. از اين رو، نگارندگان پس از تبيين كلياتي دربارۀ زبان عرفاني او، به نظريۀ بيان ­ناپذيري زبان عرفان مي­ پردازند تا علت توجه عارف به رويكرد تشبيه ي، تنزيه ي، سلبي و ايجابي تبيين شود. سپس با تحليل ساز ­و ­كار سلبي، ايجابي، تشبيهي و تنزيهي در زبان عارفان، بستري براي رويارويي با زبان تجريديِ روزبهان فراهم شود. در ادامۀ الگوي مربع نشانه­شناختي معرفي و وضعيت­ هاي دهگانۀ نشانه ­ها تحليل و بررسي مي­شود. چنين مطالعه‌اي آشكار مي‌سازد كه زبان تجريديِ روزبهان از ميانِ سه تقابل، يعني تباين منطقي، تضاد و استلزام، گرايش بيشتري به تباين منطقي دارد. اين امر از آنجا ناشي مي‌شود كه روزبهان معمولاً از مقوله‌هاي كلان و عظيم هستي سخن مي‌گويد كه در دو قطب كاملاً متناقض قرار‌ دارند. بنابراين، او گاه اين دوگاني‌ها را كنار هم قرار‌ مي‌دهد و جمع‌ مي‌كند و فراواژۀ «مركب» مي‌سازد. گاه هر ‌دو مقوله را سلب مي‌كند و فراواژۀ «خنثا» مي‌آفريند و گاه با سلب يكي و ايجاب ديگري «نماگر مثبت» مي‌آفريند. گاهي نيز هم ‌زمان يك مقوله را هم سلب و هم ايجاب مي‌كند و فراواژۀ «بي‌نام» توليد مي‌كند؛ اما به هر روي، از آنجا ‌كه روزبهان از ساحتي سخن مي‌گويد كه به تعبير خودِ وي، انسان عارف­ گويي ناسوتي است كه سرّ لاهوت را به­ زبان مي‌آورد، از اين رو تباين منطقي كه مستلزم جمعِ ضدّين است، در زبان تجريديِ وي بيش از همۀ تقابل‌ها به ­چشم مي‌آيد. در ضمن، فراواژه‌هاي مركب، خنثي، بي‌نام و نماگر مثبت كه مايه‌هاي تجريدي تجربه را افشا مي‌كنند از فراواژه‌هاي پركاربرد زبان تجريدي روزبهان به­ شمار مي‌آيند.

Rouzbahan Baghli is one of the major figures of 6th century who has his own particular mystic language. His language shows a set of particular features like abstractness. The present article has taken into account the semiotic square theoretical framework in order to analyze his language as well as to yield a better understanding of his mystic experience. Accordingly, having taken into consideration his mystic language, the properties of his language will be analyzed in the light of semiotic square. This study reveals that among the current oppositions like contradiction, contrast and entailment, Rouzbahan’s language incline towards contrast. This is due to the fact that Rouzbehan generally speaks about major existential categories, which are completely contradictory in two poles. Thus, whenever he talks about his experiences, he sometimes intermingles the binary oppositions in a complex meta-term. As a result, he sometimes collects these binary categories and puts them together to create a "compound" term. Sometimes he rejects both categories and creates a "neutral" frequency, and sometimes a "positive indicator" by deleting both. Other meta-terms like neutral, complex, positive deixis, and nameless are the dominant indicators of his abstract language.