زبان اشاره و رمزي در عرائس البيان تفسير يا تأويل؟

مسلمانان از صدر اسلام تاكنون، براي رسيدن به دركي عميق‌تر و صحيح‌تر از كلام خدا، دست به تفسير  قرآن زده‌اند و در طي اين مدت، انواع گوناگون تفسير شكل گرفته است كه يكي از آن‌ها تفسير عرفاني است. در ميان كساني كه به اين‌گونه از تفسير تمايل نشان داده‌اند، روزبهان بقلي نامي آشنا و بحث‌برانگيز است كه آثار قابل‌توجه در اين زمينه خلق كرده است. در اين پژوهش، مهم‌ترين اثر تفسيري روزبهان، يعني عرائس‌البيان في حقائق القرآن موضوع بحث و بررسي قرار داده شده است و در دو بخش به آن پرداخته مي‌شود؛ در بخش نخست، مقاله‌هاي مستقل نوشته شده دربارۀ تفسير روزبهان معرفي و بررسي مي‌شوند و در بخش دوم، با آوردن تفسير دو آيه از قرآن كريم از كتاب عرائس و كشف‌الاسرار ميبدي، كيفيت عملكرد دو مؤلف، براساس موازين نگارش تفسير عرفاني مقايسه و سنجيده مي‌شوند. يافته‌هاي پژوهش نشان داد كه عرائس‌البيان «تفسيري عرفاني» نيست؛ بلكه كيفيت نگارش آن بيشتر به نوعي ويژه از «تأويل عرفاني» نزديك است. به‌ويژه اينكه روزبهان در اين اثر، تقريباً به هچ‌كدام از موازين نگارش تفسير عرفاني پاي‌بند نيست؛ به همين دليل، موفق‌ترين پژوهش‌ها در تحليل اثر روزبهان، پژوهش‌هايي است كه ماهت «تأويل عرفاني» و «مكتب فكري روزبهان» را اساس بررسي‌هاي خود قرار داده‌اند و درنتيجه با نگاه علمي  به عرائس نگريسته‌اند.