ساختار زيبايي شناسي تعريض در غزليات حافظ

Aesthetic Structure of Irony in Hafez’s Ghazals

تعريض از مباحثي است كه درخصوص آن بين بلاغت دانان، اختلاف بوده است. اين صنعت در شعرشاعران مختلف نمود داشته، اما در شعرحافظ به شكل بارزتري متجلي شده است به گونه اي كه بدون در نظرگرفتن آن، معاني بسياري از اشعار حافظ دريافت نمي شود. يكي از جلوه هاي زيبايي شناسي شعر حافظ، ايهام هنري آن است. دلايل مختلفي از جمله روح عنادي و سركش خواجه و مشرب عميق انتقادي و افكار و عقايد سنت برانداز او باعث شده تا گناهكاري و تزوير مخالفان خود را افشا كند و با تعريض به تمسخر بگيرد. او در غزليات خود در قالب كلمه ها و جمله ها، تعريض هايي را نهفته است كه درك معناي شعرش تنها با شناخت اين ابزار هنري ممكن است. در اين مقاله سعي بر آن است هرچند مختصر با مطالعه غزليات حافظ، اغراض تعريض اعم از: استهزاء، بيان كثرت، حسن طلب، بيان آرزو، تشويق، مفاخره، اغراق، ريشخند، تنبيه، تحقير و... شناسايي شود و دلايل زيبايي شناسانه به كارگيري تعريض و تنوع اين صنعت در شعر او كه بيشتر ناشي از نمودهاي زباني و ايمايي و روابط هم نشيني و جانشيني ميان نشانه هاي حاضر در زنجيره زباني و ديگر نشانه هاي غايب در بافت كلامي حافظ است؛ مورد تجزيه وتحليل قرار گيرد.

Irony has always been a controversy among rhetoric thinkers and scholars. This figure of speech has been used in the works of different poets, but it has been manifested more clearly in Hafez works in such a way that the meaning of many of his poems cannot be understood without considering this figure. One of the resplendence of aesthetic of his poems is its artistic amphiboly. Different reasons such as his rebellious and deep critical soul and his divergent thoughts caused his opponents manifest their sin deception and he could ridicule them through irony. He has used such ironies in words and sentences in his Ghazals that we can understand his poems just through knowing these artistic figures. In this study, it has been tried to study briefly ironies through ridicules, the state of intensity, beauty of demand, wish expression, encouragement, boasting, exaggerating, ridiculous, punishment, disagreement, humiliating in his works. The reasons of using irony beautifully and its diversity in his poems have been studied as well, while its writing style has been manifested through language and associative and paradigmatic relations among the present signs in language chain and missed signs in Hafez’s verbal texture.