بررسي سيرۀ دادرسي قاضيان در قرن هفتم (با تكيه بر بوستان و گلستان سعدي و مثنوي مولوي)

( Investigating the Judiciary Ethics of the Judges in the Seventh Century(Relying on Sa'adi's Bustan and Golestan and Rumi's Masnavi

قضاوت و دادرسي همواره از مسأله­هاي مهم جوامع بشري به شمار آمده و باتوجه به نقش پررنگ قاضيان در جامعه، اين موضوع در ادبيات فارسي بازتاب گسترده­اي داشته است. در حالي كه آداب قضاوت قاضيان و دادگران در متون تاريخ گمشده است، شاعران و اديبان بتصريح يا با كنايه، به افشاگري دست زده و اين، اهميت آثار آنان را دوچندان مي­كند. هدف مقالۀ حاضر بررسي ادب داوري در حكايت­هاي دوتن از اديبان برجستۀ ادب فارسي در قرن هفتم است تا از يك سو، طرز تلقّي و نوع واكنش شاعران و اديبان آن دوره در برابر نابساماني دستگاه قضا روشن گردد و از سوي ديگر، خصيصه­هاي اخلاقي دادگر عادل با توجه به آن دوران بررسي شود. اين تحقيق به روش كتابخانه­اي انجام شده است و ماحصل، آن­كه از ابتدا و بخصوص، از تاريخ فاجعه­بار حمله مغول به ايران، انحطاطي در دستگاه قضا ايجاد گرديد كه شاعران و اديبان عدالت­خواه را وادار كرد تا با سلاح كلام، جهاد كنند و كوس رسوايي قاضيان را در تاريخ بنوازند. همچنين، نتايج نشان داد كه ادب داوري از ديدگاه سعدي و مولوي شامل صفات والاي اخلاقي و فنّي همچون عدل و انصاف، علم و دانش، زهد و تقوي، فراست و تيزهوشي، رعايت شرع و قانون­مداري است؛ با اين تفاوت كه سعدي بيشتر، به وضع موجود و واقعيت وضعيت قضاوت و احكام صادره پرداخته و در مقابل، مولوي بيشتر، به اخلاق آرماني و فردي توجه كرده است.

udgment has always been one of the most important concerns of human societies and with regard to the outstanding role of the judges in every society, this subject has been widely reflected in Persian literature. While the manners of the judges have been lost in history books, the poets and men of letters have always tried to assert the existing fraudulent leak frankly or through symbols or allusions and this can double the importance of their literary works. The purpose of this paper is to examine the manners of judgment in the stories of the two literary men of Persian literature in the seventh century. On the one hand, the attitude and the kind of reaction of the poets and literary poets of that period against the distortion of the judiciary manners should be clarified. On the other hand, the ethical features and manners of the judges of justice should be considered with regard to their particular period. This study has been conducted through library research method and the result shows the tragic history since Mongol invasion of Iran caused a decline in the Judiciary system that made poets and men of letters call for justice to fight by a verbal weapon and the scandal would disgrace those judges in history. The results also showed that the manners of the judges from Sa'di and Molavi's views include high ethical and professional traits, such as justice and fairness, science and knowledge, asceticism and piety, virtue and vigilance, and religious and legal observance. The main difference lie in the fact that Sa’adi has focused more on the existing conditions and the reality of the judiciary status and the convicted sentences. Molavi, however, has concentrated more on individual and idealistic ethics.