پايه‌هاي گزيده‌خواني از داستان

به باور بعضي روان شناسان شناخت نگر، بنيان فهم و ادراك آدمي بر نيروي ساده سازي و سامان دهي، يا به اصطلاح بر «پراگنانز» دريافت هاي تازه در طرحواره ها، يادآيندها و قالب هاي پيش ساخته استوار است. چنين سازوكارهايي را روان شناسان، در چارچوب نظريه «گشتالت» تبيين كرده اند. بنا بر روان شناسي گشتالت، خوانش داستان نيز، خواه ساده باشد يا نقادانه، بسان هرگونه فرايند واريخت سازي يا قلب معرفت شناختي، محصول تامل و تعمق در بخش هايي از متن به بهاي ناخوانده گرفتن بخش هاي ديگر است. به طور طبيعي، هيچ خوانشي نيست كه همه جزئيات متن را در بر گيرد، زيرا اين جزئيات تمامي ندارد. خواننده خود به تجربه مي داند كه خوانش بالسويه همه جزئيات متن، اگر بسيار دور از روند عادي فهم نباشد، دست كم مقرون به صرفه او نيست. در پي همين صرفه جويي است كه هم خوانش عادي متن و هم تحليل نقادانه آن به عملي تقليل گرايانه بدل مي شود؛ يعني در جريان خوانش، عملا از معاني بالقوه متن كاسته مي شود. البته دامنه متصرفات مجاز خواننده در مضامين داستان نه چندان بي كران است كه در نخستين نگاه به نظر مي رسد، و نه چندان تنگ كه معمولا از سوي بيشتر منتقدان تجويز مي شود. در اين ميان، دامنه برداشت هاي خواننده را نوعي سنت داستان نويسي و عرف داستان خواني در دايره اي هرچند گسترده مهار مي كند. در مقاله حاضر، از منظر مطالعات هرمنوتيكي به معرفي و بررسي پاره اي از اين پيش دانسته هاي مشترك ميان خوانندگان داستان فارسي خواهيم پرداخت.