بررسي تطبيقيِ ساختار و محتواي شش روايت منظوم از داستان «شست بستن ديو»

Comparative Analysis of Structure and Content of Six Versified Narratives: The Case Study of “Shast –Bastane Div”

تركيب عناصر فرهنگي ايران باستان با عقايد اسلامي، جلوه ­هاي متفاوتي در تاريخ تمدن ايران داشته است. هم­گرايي ميان مضامين ايراني و مفاهيم اسلامي با غلبۀ جهان­بيني اسلامي سبب پديدآمدن سبكي جديد از توليدات اسلامي ـ ايراني شده كه هم انتقال­دهندۀ فرهنگ باستاني است و هم اهداف اسلامي را برآورده مي­كند. يكي از اين توليدات، ماجراي «شست­ بستن ديو» است كه در منظومه ­هاي ديني و به­خصوص مجالس تعزيه حضوري برجسته داشته است. در اين داستان، به ­وضوح التقاط مفهوم شرّ باستاني «ديو» در تقابل با قهرمان اسلامي يعني امام علي(ع) مشاهده مي­شود. توليدكنندگان و پرورندگان داستان شست­بستن، هم در صدد نمايش فضايل بي­نظير و برتري امام علي(ع) نسبت به انبيا و صحابه هستند و هم مفهوم مذموم «شر» را در فرهنگ ايراني و اسلامي در قالب «ديو» ارائه مي­دهند. متوني كه از اين داستان در دست است، مربوط به كمتر از پانصد سال اخير است و زمان نگارش قديم­ترين مأخذ شناخته­ شدۀ آن، سدۀ نهم هجري است. در اين پژوهش، محققان كوشيده­اند تا با مقايسۀ شش روايت از داستان شست بستن ديو (دو منظومه و چهار مجلس تعزيه)، توصيفي از آن را در دو سطح محتوايي و ساختاري بررسي و نيز نقاط اشتراك و افتراق متون مورد نظر را تعيين كنند.

The combination of ancient Iranian cultural elements and Islamic beliefs has had different effects on the history of Iranian civilization. The convergence between Iranian themes and Islamic concepts and the efflorescence of the Islamic worldview have created a new style of Islamic- Iranian products that convey both an ancient culture and meet the goals of Islam. One of these productions is the history of “Shast – Bastan-e Div” which has been predominant in religious rituals, especially in the Ta'zīya ceremony. In this story, the eclecticism of the ancient evil concept "Demon" is clearly seen in conjunction with the history of Islamic hero; Imam Ali (AS).To this end, the writers of these narratives aim either to highlight the virtue and superiority of Imam –Ali in comparison with other ṣaḥābah or present the notion of evil in Iranian and Islamic culture as crystalized in texts. The texts of this story are related to less than 500 years and the earliest known source goes back to the 9th century. In this research and by comparing six narratives of these collections, the authors have tried to describe the points of divergence and convergence of these texts at content and structural levels.