الهيات سياسي ايده‌ي شهروندي در ايران معاصر

Political Theology of the Idea of Citizenship in the Contemporary Iran

نخ تسبيح شهروندي جديد در غرب، عنصر مدني است؛ عنصري كه هابز آن را بنياد نهاد و لاك به نوعي تقويت‌اش نمود و روسو علي‌رغم نقدهاي جدّي بر آن و واردكردن عناصر سياسي، ناسيوناليستي و از همه مهمتر اجتماعي-اقتصادي، هم‌چنان عنصر مدني را به عنوان عنصر مقوم شهروندي جديد حفظ كرد و نهايتاً ايده‌ي شهروندي توانست علي‌رغم تعارض‌ها و حتي تباين‌ها در عالم نظر، به مبناي زيست سياسي در ساحت عقل سليم غربي تبديل شود. اما نقش عنصر مدني مزبور در جريان تجدد سياسي در ايران، به هيچ وجه پررنگ نبود. به زعم ما اين امر را بايد از منظر رتوريك حاملان فكر تجدد سياسي در ايران مورد ملاحظه قرار داد؛ رتوريكي كه به يك معناي بسيار مهم دالّ بر اتخاذ استراتژي اين متجددان در نبردي كه بالضروره در ساحت الهياتي-سياسي رخ نموده بود. در واقع پرسش اين است كه نتايج صحنه‌ي نبرد الهياتي-سياسي در ايران معاصر، از حيث تحول در انگاره‌ي شهروندي، چه آثار و نتايجي در پي داشت. تجدد سياسي با تكيه بر اين ايمان به عنصر مدني يا عنصر حق بي قيد و شرط انسان در وضع طبيعي، خود بر بنيادي الهياتي استوار شده بود و اتفاقاً همين عنصر مدني بود كه با هسته‌ي سخت الهياتي-سياسي در شبكه‌ي عقل سليم ايراني بيشترين تعارض را داشت و همين محمل دگرديسي‌هاي اين انگاره در نسخه‌ي منتهي به انقلاب اسلامي ايران بود.

The main core of new citizenship in the west is civil element; the one that founded by Hobbes and strengthened by Locke. Rousseau, in spite of his serious criticism and concentrating on the political, national and especially socioeconomic elements of citizenship, maintained the civil element as the constituent one. Finally, notwithstanding the theoretical conflicts and even contrasts, idea of citizenship could turn out to be the basis of political life in the sphere of western common sense. If we accept that the beginning of development of the idea of new citizenship in Iran was in evolutions led to the constitutional revolution, then we can say that the role of civil element was not noticeable at all. We think that this should be considered according to the rhetorical strategy of opponents of political modernity in Iran. This rhetoric in a sense indicated to the strategy applied by these modernists in the necessary theologico-political war had broken out. Based on belief in civil element or in idea of the individual possessed unconditional right in the state of nature, political modernity founded on the theological ground itself and exactly this civil element in the face of rigid theologico-political core in Iranian network of common sense was the most conflicting one. In this article, we attempt to analyze the transformations in rhetorical strategy of opponents of political modernity in contemporary Iran on the basis of the mentioned war and examine its consequences for new idea of citizenship in Iran.