بررسي و تحليل اسطوره‌شناختي متلي از گويش لري بختياري به نامِ «سر اره پا تيشه‌اي»

Mythological Analysis of a Folk Tale (Matal) Entitled “ Sar Arreh- Pā Tishei” : The Case Study of Bakhtiāri Dialect

متل‌ها بخشي از ادبيات شفاهي بختياري هستند كه بسياري از باورها، اعتقادات، آداب‌ و رسوم، شيوه‌هاي زندگي، تاريخ و اسطوره‌هاي قومي و ملي را در بردارند. متل‌ها هنوز هم در ژرفاي ناخودآگاه بخشي از مردمان روستايي و هم در دل شب‌هاي تاريك بر زبان تعدادي از راويان آن‌ها، حضوري فعال دارند و با داشتن جنبه‌هاي آموزشي و سرگرمي به زندگي آنان معنا مي‌بخشند. ثبت، بررسي و تحليل هر يك از اين قصه‌هاي عاميانه در سراسر ايران، علاوه بر حفظ آن‌ها از خطر نابودي به توانايي‌هاي فرهنگي و ادبي كشور كمك مي‌كند. در اين جستار، متل «سر اره پا تيشه‌اي» از كتاب افسانه‌هاي مردم بختياري نوشتۀ كتايون ليموچي انتخاب و روايت آن با تحقيق ميداني، اعتبارسنجي و تأييد شد و در ادامه از منظر ژرف‌ساخت اسطوره‌اي، بررسي و تحليل گرديد. در اين متل خواهري وجود دارد كه همۀ جانداران، چه چهارپايان، چه آدم‌هاي آن را به شيوه‌اي اهريمني فرومي‌بلعد. اين متل ريشه‌هايي ژرف دارد كه به اساطير ايراني به‌ويژه ديو خشم و بوشاسب و ايزد برجسته‌اي مانند سروش، ره مي‌برد.

The folk tales (Matals) are part of the Bakhtiāri oral literature, which include many beliefs, customs, lifestyles, history and ethnic and national myths. These stories are actively present in the unconsciousness of people and belong to the language of rural population and their narrators. They have an active presence and have meaning in their educational life and entertainment. Throughout history of Iran, the recording and analysis of each of these folk tales contribute not only to protect them from the danger of destruction, but also to enhance the country's cultural and literary capacities. In this research, the authors have selected “Sar Arreh- Pā Tishei” folk tale (Matal) from the Bakhtiāri’s people myths written by Katāyoun Limouchi. They have then analyzed and validated its narration from the viewpoint of mythical deep structure by adopting field study research methodology. In this folk tale, a sister swallows all living creature either livestock or humans in Ahriman way. This folk tale finds its root in Persian myths especially in Div (demon) , būšâsp and Soroush.