جلوه هاي بصري اراده و مشيت الهي در نسخه هاي مصور مثنوي و غزليات شمس

Visual Features of Divine Will and Providence in the Illustrated Manuscripts of Masnavi and Shams Sonnets

ازجمله مباحث مهمي كه در اشعار مولانا به چشم مي‌آيد، موضوع «اراده» و «مشيت الهي» است. اين مسئله به جهت جايگاهي كه در تفكر عارفانه‌ي مولانا دارد، در اشعارش نيز به‌وفور تجلي يافته است. از ديدگاه وي اموري در عالم هستي ترسيم مي‌شوند كه صرفاً در حيطه اراده و اختيار حق‌تعالي هستند چنين بينشي كه برآمده از آيات قرآن است در جاي‌جاي اشعار مولانا در مثنوي و ديوان شمس ديده مي­شود. البته مولانا منكر اراده و اختيار آدمي به معناي تام نيست و سرايش چنين ابياتي نشان از اعتقاد وي بر ناچيزي انسان و افعالش، در برابر قدرت مطلق خداوند را دارد. نوشتار حاضر بر آن است تا با توجه به محوريت نقش اراده و خواست الهي در اشعار وي، نسخه­هاي مصور نادري كه از اين آثار گران‌قدر موجود است (در اينجا 5 نسخه) را موردمطالعه قرار داده، جلوه­هاي اين مفاهيم را در آن­ها شناسايي كند. با توجه به بررسي‌هاي صورت گرفته بايد گفت بازنمود اراده الهي در ترسيم نگاره­ها، مطابق با بستر داستاني است كه در اشعار وجود دارد و هنرمند با انتخاب و نمايش برخي از صحنه­هاي روايت، ذهن بيننده را به‌سوي دريافت داستان و درواقع مفهومي كه شاعر در وراي آن مدنظر داشته است، سوق مي­دهد. هدايت، تقدير روزي، سبب‌سازي و سبب گرداني، تدبير امور و سيطره بر قلوب انسان­ها، برآورده كردن دعا و... ازجمله مصاديقي از اراده حق است كه در نگاره­هاي اين 5 نسخه به تصوير درآمده است.

Among the most significant features in the poems of Rumi is the concept of “will” and “divine providence”. The mentioned features are abundantly manifested in the poems of Rumi due to this knowledgeable outlook. From his point of view, all substances in the universe are defined merely in the domain of God’s will and authority. Such insights, which are derived from the verses of the Qur'an, are found in various sections of Rumi's poems in Masnavi and Divan Shams. Of course, Rumi does not deny the will of man in the fullest sense; moreover, the exhortation of such verses implies his belief in the insignificance of man and his actions against the absolute power of God. The present article seeks to study the rare illustrated versions of these highly valued works (here 5 copies), focusing on the implications of these concepts in light of the centrality of divine will and desire in his poems. According to the studies, the representation of the divine will in the paintings is in accordance with the context of the story contained in the poems, and the artist selects and displays some of the narrative scenes to incline the viewer's mind toward the story and indeed the concept designated prior by the poet. Guidance, fate, triggering and burning, managing affairs, control of the heart, supplication of prayers and others are among the instances of the will of God depicted in these five versions.