دوباركه بغ‌بانويي در پيكر عروسك؛ بازجست آييني نمايشي در كتاب نشوار المحاضرۀ تنوخي

Dobārkeh”; a Goddess in the Body of Puppet: A Theatrical-Ritual Investigation into Nashvar al Mohazirah by Tanoukhi

دوباركه نام عروسكي است كه قاضي تنوخي، اديب عربي­نويس سدۀ چهارم هجري، در كتاب نشوار المحاضره و أخبار المذاكره، از آن ياد مي­كند. از گزارش خُرد تنوخي برمي­آيد كه ساختن اين عروسك در بغداد و بر بام نهادنش در شب نوروز با آيين­ هاي كهن سال نو به ­ويژه با آيين ازدواج مقدس در پيوند است. اين جستار مي­كوشد با تكيه بر نشانه ­هاي يافت ­شده در بازگفت تنوخي و نيز به ياري نشانه ­هاي برون­ متني ـ جشن سال نو در بابل و آيين­هاي عروسكي باران­كرداري در ايران ـ از چيستي دوباركه و پيوندش با بغ­بانوي باروري پرده بردارد و چگونگي برگزاري اين آيين فراموش­شده را بشناساند. مهم­ترين يافتۀ اين كاوش آن است كه باشندگان بغداد نمايشي آييني را بر پا مي­دارند و دوباركه ايزدبانوي باروري است كه طي اين آيين در پيكر عروسك نمايانده مي­شود. از اين رو مي­توان دوباركه و آيين او را همچون ميرنوروزي در جرگۀ نمايش­هاي آييني نوروز جاي داد.

In his book; Nashvār al Mohāzirah and Akhbār al Mozākerah, Tanoukhi – the judge and Arabic literary writer speaks about a puppet called “Dobārkeh”. This short report shows well how this puppet is made in Baghdad and is placed on the housetop at Nowrouz night-the ritual which is closely tied to the ancient ceremony of new year especially saint marriage. By relying on the evidence gathered from Tanoukhi’s re-interpretation and extra textual signs of New Year in Babylon and puppet rituals of Iran, this paper tries to unveil the nature of “Dobārkeh” and its link to the goddess of fertility. The most important result of this research is that Baghdad’s inhabitants hold this ceremony and “Dobārkeh” is the goddess of fertility represented in the body of this puppet. Therefore, it is possible to take into account “Dobārkeh” and its rituals in the same vein as Nowrouz theatrical rituals.