تحليلي بر تحولات جوامع نيمۀ غربي ايران در دوران آهن با بررسي گاهنگاري و فرضيات مرتبط

Analysis of the Societies of Western Iran during Iron Ages by reexamining its Chronology and Related Theories

دوران آهن يكي از دوره‌هاي كليدي و مهم در فرآيند تطور فرهنگ انساني در جهان است. اين دوره نشان‌گر دوره‌اي حساس از تغييرات در زندگي انساني است. هم‌زمان با دوران آهن شهرهاي جديد شكل گرفتند و شهرنشيني وارد مرحلۀ تازه‌اي شد. مراتب اجتماعي ثابت شدند و در پي تحولاتي كه در زمينه‌هاي فن‌آوري، صنعت، معماري، نگارش و نيز ايدئولوژي رخ داد سنن فرهنگي جديدي در جوامع انساني شكل گرفت. اما ظهور اين دوره در فلات ايران به گونه‌اي ديگر است. در اين دوران هيچ منطقه‌اي در ايران، به جز تمدن عيلام، در سرزمين‌هايِ پستِ جنوبِ غرب ايران، همچون سرزمين‌هاي مجاور مانند بين‌النهرين و يا آناتولي مراحل شهرنشيني و يا نگارش را تجربه نكرده بود. با اين حال نمي‌توان به اين بهانه نقش ايران را در ظهور و تطور فرهنگ‌هاي دوران آهن در منطقه ناديده گرفت. چرا كه همان‌طور كه از داده‌هاي باستان‌شناختي و منابع مكتوب برمي‌آيد به دليل مشخصه‌هاي جغرافيايي، شرايط استراتژيكي و نيز آب‌ و هواييِ اين منطقه موجب شده تا نقش مهمي را در شكل‌گيري و انتقال يا جابه‌جايي فرهنگ‌هاي دوران آهن در منطقه ايفا كند. از اين ديدگاه مطالعۀ فرهنگ‌هاي دوران آهن در ايران، شكل‌گيري و نحوۀ گسترش آن‌ها هم از لحاظ جغرافيايي و هم از لحاظ تطوري مي‌تواند در شناخت اين دوره بسيار موثر افتد. با اين حال به دليل پيچيدگي جغرافيايي نيمۀ غربي ايران شناخت فرهنگ‌هاي آهن در اين منطقه آغاز و گسترش آن‌ها به صورت كامل و دقيق صورت نگرفته است و نظريات و فرضيه‌هاي بسياري در اين رابطه وجود دارند. اين مقاله در نظر دارد با بررسي و ارزيابي ديدگاه‌ها و نظريه‌ها الگويي براي آغاز و گسترش فرهنگ‌هاي دوران آهن در منطقه و تحولات اجتماعي در طول آن ارائه دهد.

Iron Age is one of the key and important periods of the humankind evolutionary process in the world. This period is representative of crucial changes of human life. New citied were erected and urbanization took on a new dimension by large numbers of urban dwellings. Social hierarchies were stabilized and new cultural traditions in human societies emerged by technological, industrial, literature and ideology. But the case in Iranian Plateau is not the same. No region in the Iranian Plateau had experienced an integrated power and literature except the Elamites, unlike neighboring regions such as Mesopotamia and Anatoly. While despite all these lacking and differences the region can’t be disregarded in figuring out the general overview of the Middle Eastern Iron Age puzzle. As the region’s specific geographical characteristics as well as its strategic position made it share an important part in the formation and replacement of the Iron Age cultures in the Middle East. In this regard studying the Iron Ages in Iran and their formation both from geographical and theoretical would be of great importance in knowing this period changes. However, because of geographical complexity of the western Iran knowing the Iron Age cultures, their emergence and develop is not complete and there are many theories on the issue. In order to explain the evolutionary process of the Iron Age societies in the region, this article aims to review and reevaluate the various theories on Iron Age emergence and development through western Iran and