ولايت‌نامه، نوع ادبيِ عاميانه در حوزۀ شعر شيعي

Velāyat Nāmeh; Folk Literary Genre in Shiite Tradition

شعر شيعي با تنوع مضامين، رويكردها، كاركردها و قالب­هاي شعري در دوره‌هاي تاريخيِ مختلف توانسته است به‌صورت جرياني مستمر و پويا تداوم يابد. محبان اهل‌ بيت با عشق و شوري خاص، خالصانه­ترين بخش ادبيات تشيع را تا پيش از استقرار حكومت صفويان با وجود موانع و تهديدات فراوان خلق كردند. هنوز پژوهش­هاي گسترده در ديوان­ها و جُنگ‌هاي شيعيِ به‌جامانده از گذشته صورت نگرفته است؛ اما همين ميزان انجام‌شده نشان مي­دهد شعر شيعي و گونه‌هاي مختلف آن توانسته است هم در حوزۀ شكلي و هم محتوايي بر تنوع و غناي شعري در ادبيات فارسي بيفزايد. از آن جمله شكل­گيري گونه­ ها و زيرگونه­ هاي جديد است كه در اين مقاله برآنيم تا نمونه­اي از آن را معرفي كنيم كه از جُنگ­هاي خطي استخراج كرده ­ايم. اين گونۀ ادبي را مناقب­خوانان در كوي و برزن و در زيرگذر بازارهاي مناطق شيعه­نشين مي­خواندند. مناقب­خوانان با خواندن اين گونۀ ادبي سعي در اثبات امامت و ولايت حضرت علي (ع) داشتند. تقسيم‌بندي اين گونه‌ بر اساس محتوا و درون‌مايۀ آن‌ است كه به‌صورت عنوان در آغاز اشعار ذكر شده است؛ عنواني كه بعدها به‌مرور زمان و در اثر تكرار بيانگر يك نوع و گونۀ ادبي در ادبيات ديني ما شده است. هدف از نگارش اين مقاله، معرفي و بررسي گونۀ «ولايت­نامه» است و نمونه­ هايي از ديوان­ها و نسخه ­هاي خطي براي شاهد مثال آورده مي­شود. بديهي است با بررسي­هاي وسيع‌تر بتوان به انواع تازه­تري در اشعار شيعي دست يافت.

With a variety of themes, approaches, functions and poetic forms in different periods of history, Shiite poetry has stabilized itself as a kind of continuous and dynamic flow. The lovers of Ahl al –Bayt have created the most passionate and diverse themes, and forms of Shiite literature before the establishment of Safavid dynasty in spite of obstacles and threats. Despite the lack of comprehensive research done in this field , the recent and new-born fields of research in this area shows the significance of Shiite poetry and its themes either in form or in function and can enrich the diversity of forms in Persian literature. The authors have tried to introduce the genesis of genres and sub-genres of this field according to samples extracted from manuscripts. This literary genre has been totally current among the lovers of Ahl al –Bayt in Shiite residential area (town, alley …). By this means, they were trying to prove their love for Alī ibn Abī Ṭ ālib. The division of this type is based on the content and thesis that have been cited as the title at the beginning of the lyrics, a title that has become a kind of literary language in our religious literature over time and over the course of rehearsals. The purpose of this article is to introduce and revise the type of "Velāyat Nameh" according to divans and manuscripts that are given as witness, for instance as new types of Shiite poetry.