جستاري در شيوۀ استفادۀ فردوسي از منابع بر اساس مقايسۀ داستان هماي و دارا در شاهنامه، غررالسّير و نهاية الارب

A research on the manner Ferdowsi utilized sources based on the comparison between the tale of Homay and Dara in Shahnameh, Ghurar al- siyar, and Nihayat al-arab

ماجراي آبستن شدن هماي از پدرش بهمن در شاهنامۀ فردوسي بخش پاياني داستان پادشاهي بهمن اسفنديار است. بر اساس روايت فردوسي بهمن بر اساس تعاليم دين پهلوي (زرتشتي) هماي را آبستن مي‌كند و او را ولي‌عهد خود مي‌سازد و دستور مي‌دهد كه فرزندي كه از او زاييده مي‌شود، پادشاه آينده باشد. ساسان، فرزند بهمن، كه اين رُخ­داد را مي‌بيند از شهر خارج مي‌شود و به نيشابور مي‌رود. در همان شهر ازدواج مي‌كند و فرزندش را نيز ساسان نام مي‌نهد. در نهايه­الارب نيز روايتي مشابه همين آمده ‌است. بر اساس روايت ثعالبي نيز بهمن، خماي را به زني مي‌ستاند و خماي از او آبستن مي‌شود. پس از مرگ بهمن، خماي به پادشاهي مي‌رسد. مقايسۀ روايت فردوسي از ايـن داستان با روايت ثعالبي و نويسندۀ نهايه­الارب حاكي از آن است كه روايت اين سه متن خاست­گاهي مشترك دارد. از سوي ديگر تفاوت موجود در روايت شاهنامه و دو متن ديگر به شيوۀ روايت­ گري فردوسي و نحوۀ استفادۀ او از منابعش بازمي‌گردد. بر اين اساس، شيوۀ استفادۀ فردوسي از منابعش التقاطي است. فردوسي با تلفيق دو روايت، داستان را به شيوه‌اي روايت مي‌كند كه داستاني‌تر و نمايشي‌تر باشد. در واقع فردوسي هر پي­رفت را از يك منبع برمي‌گيرد و براي استحكام پي­رفت‌ها، روي­دادهايي را به داستان مي‌افزايد.

The final section of Bahman’s sovereignty in Shahnameh deals with Homay’s conception by his father Bahman. According to Ferdowsi’s narrative and in accordance with Pahlavi teachings Bahman unites with Homay makes her his successor and orders that the born child should be the future king. Sassan, Bahman’s son witnessing the event, leaves town and goes to Neyshabour, marries there and names his son Sassan too. Nihayat al-arab shares this narrative as well. According to Saalebi’s narrative also Bahman marries Homay who bears him a child. After Bahman’s death Homay assumes the throne. Comparing Ferdowsi’s narrative of this tale with the other two sources show that all three narratives have common source. On the other hand the difference in Shahnameh’s narrative with the other two texts goes back to the style of narration Ferdowsi adopts and the way he utilizes his sources. Based on this research Ferdowsi’s utilization of his source is a heterogeneous one. By combining two narratives, Ferdowsi narrates the tale in a way which is more dramatic and capturing. In fact Ferdowsi takes each event from a different source and in order to have a more coherent sequence of events he adds certain incidence to the tale.