دوام يا انقطاع عذاب اخروي با رويكرد ارزيابي انتقادات حكيم طالقاني به حكما

مسئله جاودانگي در عذاب، از جمله مسائل مهمّ فلسفي و عرفاني است كه مورد توجّه بسياري از متفكّران اسلامي بوده است. در اين ميان، ملّا نعيما طالقاني از جمله موافقان جاودانگي عذاب در جهنّم است. وي برخي از دلايل قائلين به انقطاع عذاب را برّرسي نموده، امّا هيچ‌يك از آنها را نپذيرفته است. از منظر وي، پذيرش انقطاع عذاب امري ناموجّه است. حكيم طالقاني اين ديدگاه را مخالف اجماع مسلمين صدر اسلام و ظواهر آيات قرآن كريم مي‌داند. وي معتقد است كه عذاب دائمي منافاتي با حكمت الهي ندارد. نگارنده همه انتقادات حكيم طالقاني را مورد برّرسي قرار داده و نشان‌ داده است كه هيچ‌يك از اين انتقادات تمام نيست. بلكه برخي از نقدهاي وي ناشي از عدم ادراك دقيق دلايل اقامه شده در اين مسئله است. بر اساس ناكافي بودن انتقادات مطرح شده از سوي حكيم طالقاني ـ با روش تحليل تطبيقي ـ مي‌توان گفت كه دلايل اقامه شده توسّط برخي از حكما و عرفا نسبت به انقطاع عذاب اخروي كافي است و اين مسئله توجيه عقلي خواهد يافت.