بررسي و نقد تبيين معرفت شناختي مفاد اصل عليت از اصل استحاله تناقض

هر امر ممكني در تحقق يا عدم تحقق نيازمند علت است. اهميت بالاي بررسي معرفت شناختي اين قضيه در دوره معاصر، اين نوشتار را به بررسي و نقد يكي از روش هاي متداول تبيين آن، يعني تحصيل اصل عليت از اصل استحاله اجتماع نقيضين واداشته است. بر اين‌ اساس گفته مي شود تحقق ممكن بدون علت، مستلزم تناقض در ذات ممكن است. پس اصل عليت همواره صادق است. جستار حاضر ضمن بررسي فلسفي مقدمات طرح مدعاي مزبور و نتايج مترتب بر آن، با هدف نفي اثبات پذيري اصل عليت از اصل استحاله تناقض، به اين نتيجه دست يافته است كه هرچند تحقق ممكن بدون علت در حقيقت به تناقض منتهي مي گردد، ولي اين تناقض با در نظر گرفتن اصل عليت حاصل گشته است. بلكه بايد گفت اگرچه علم به استحاله تناقض در استنتاج كذب نقيض اصل عليت از مفاد اين اصل، شرط است؛ ولي از جهت معرفت شناختي، اصل عليت بر اصل استحاله تناقض تقدم نيز دارد. بر همين اساس اصل عدم تناقض، مبداء و اولي الاوائل تمامي بديهيات تصديقي محسوب نمي شود. به‌صورت كلي مي توان نشان داد كه نه اثبات اصل عليت ممكن است و نه انكار آن، بلكه صرفاً مي توان بر بداهت آن تنبيه داد.