بررسي رابطه بين درجه باز بودن تجاري و رشد اقتصادي در كشورهاي منطقه منا: رهيافت عليت گرنجري پانلي بوت استريپ

رابطه درجه بازبودن تجاري و رشد اقتصادي جزو موضوعاتي است كه هنوز در خصوص آن توافقي بين اقتصاددانان شكل نگرفته است. اختلاف نظرهاي موجود صرفا به حوزه تئوريك محدود نشده و در مطالعات تجربي صورت گرفته نيز نتايج بعضا متناقضي ديده مي‌شود. مطالعات تجربي انجام شده در اين حوزه در دو دسته كلي قابل تقسيم‌بندي هستند: دسته اول مطالعاتي هستند كه تاثير درجه باز بودن تجاري بر رشد اقتصادي و يا تاثير رشد اقتصادي بر درجه باز بودن تجاري را در قالب تحليل رگرسيون متعارف و يا تكنيك هاي هم انباشتگي مورد بررسي قرار داده اند. دسته دوم مطالعاتي را شامل مي شود كه از عليت گرنجري جهت تشخيص رابطه بين درجه باز بودن تجاري و رشد اقتصادي استفاده كرده اند. بر اساس اين دسته‌بندي، اين مطالعه در گروه دوم قرار مي‌گيرد. يكي از دلايل تناقضات تجربي كه در مطالعات تجربي دسته دوم وجود دارد اين است كه در اين مطالعات (كه اغلب با داده‌هاي بين كشوري انجام شده است) به همبستگي بين مقطعي و همچنين ناهمگني ضرايب توجه نشده است. بر اين اساس، هدف اين مطالعه، بررسي تجربي رابطه عليت گرنجري بين درجه باز بودن تجاري و رشد اقتصادي در كشورهاي منتخب منطقه منا با در نظر گرفتن همبستگي بين مقطعي و ناهمگني ضرايب است. در اين راستا، در اين مطالعه از رويكرد عليت گرنجري پانلي بوت استرپ پيشنهاد شده توسط كونيا (2006) استفاده شده است.در روشي كه كونيا ارائه نموده است، نيازي به انجام آزمون عليت به صورت مشترك براي همه مقاطع وجود ندارد و مي‌توان وجود عليت را براي همه مقاطع به صورت جداگانه بررسي كرد. برتري اين روش، نسبت به روش عليت گرنجري در چارچوب سري زماني (بررسي عليت به صورت كاملا جداگانه براي هر مقطع) اين است كه در روش كونيا، از همبستگي كه در چارچوب داده‌هاي تابلويي ممكن است بين مقاطع وجود داشته باشد، بهره گرفته مي‌شود و استفاده از اين اطلاعات اضافي منجر به نتايج بهتر مي‌شود. كونيا براي بهره‌گيري از اين اطلاعات از روش SUR براي تخمين استفاده مي‌كند. مزيت روش SUR در اين است كه به اطلاعات ماتريس واريانسكواريانس نيز توجه دارد و اين موضوع سبب كاراتر شدن تخمين‌ها مي‌شود. مزيت ديگر روش كونيا اين است كه ناايستا بودن متغيرها نمي‌تواند صحت نتايج حاصل‌شده را تحت تاثير قرار دهد و بنابراين در چارچوب اين مدل، نيازي به بررسي ايستايي متغيرها وجود ندارد. لازم به ذكر است آمار و اطلاعات استفاده شده در اين تحقيق، مربوط به 9 كشور منتخب منطقه منا در بازه سال‌هاي 1970 تا 2016 است. بر اين اساس، نتايج اين مطالعه نشان داد كه رابطه علي يكطرفه از درجه باز بودن تجاري به توليد ناخالص داخلي حقيقي در كشورهاي الجزاير، مصر، ايران، مراكش، عمان، عربستان و تونس وجود دارد و در كشورهاي عراق و مالت چنين رابطه اي مشاهده نمي شود. از سوي ديگر در هيچ يك از كشورهاي مورد مطالعه، رابطه علي از رشد اقتصادي به درجه باز بودن تجاري قابل مشاهده نيست. بنابراين مي توان استدلال كرد كه همانند اغلب كشورهاي در حال توسعه، در كشورهاي منطقه منا نيز، آزادسازي تجاري، رشد اقتصادي آنها را تحريك مي كند ولي افزايش نسبت تجارت خارجي به توليد در اين كشورها، لزوما منجر به رشد اقتصادي آنها نمي شود.