تأملي بر علم الهي در حكمت سينوي

A Contemplation on Divine Knowledge in Avicenna's Peripatetic Philosophy

مسألة علم الهي با زيرمجموعه مسائل مرتبط به آن، يكي از دشوارترين مسائل فلسفي است كه شيخ­ الرئيس نيز در آثار متعدد خود به تبيين و حل معضلات آن پرداخته است. ديدگاه ابن ­سينا به خصوص درباره مسألة علم الهي به جزئيات متغير مورد نقد و ايرادت فراوان و حتي اتهام و تكفير او از سوي انديشمنداني همچون غزالي انجاميده است. اين مقاله برآن است كه با تأملي دوباره و براساس مباني فلسفي ابن ­سينا به تبيين دقيق ديدگاه او بپردازد. مهم­ترين مبناي شيخ­ الرئيس تمايز متافيزيكي وجود و ماهيت است. در اين مقاله ابتدا به طرح مبناي شيخ و تفاوت آن با ديدگاه معتزله پرداخته شده است، سپس با بررسي ديدگاه او درباب علم الهي در سه مرحله علم ذات به ذات، علم بماسوا و علم به جزئيات، نظريه نهايي شيخ با توجه به آثار متأخر او كه مهم­ترين آن التعليقات است ارائه شده است. براساس نظر نهايي از آنجا كه خدواند مبداء هستي، فعليت محض و كل الاشياء است، علم او به خود و بماسوا و همينطور جزئيات علم حضوري است و فاعليت او بالرضا است.

The problem of divine knowledge with a subset of related issues, is one of the most difficult philosophical problems that sheikh al-Rais has been addressing and solving in its numerous works. The view of Avicenna, especially regarding the problem of divine knowledge, has been criticized and abused by many, and even charged with exaggeration by thinkers such as Ghazali. This paper seeks to refine the view of Avicenna in a reflection on the basis of the philosophical foundations of Avicenna. The most important basis for Avicenna is the metaphysical distinction between existence and quiddity. In this article, firstly, the design of the Sheikh's base and its difference with the Mu'tazilite view are discussed. Then, by examining his view of divine knowledge in the three stages of the knowledge of essence, the knowledge of other things and the knowledge of the details, the ultimate theory of the Sheikh with respect to his later works The most important of these is "Al-TALIQT". According to the final view, since God is the source, it is pure action and all things, its knowledge of itself and other things, as well as the details is the presential knowledge.